Allerlei onzichtbare draden blijken ons onderling te verbinden. En dan zijn daar natuurlijk ook nog de technische ontwikkelingen, waardoor verbindingsmogelijkheden via mobiele apparaten en internet oneindig lijken te zijn. Plotselinge stemmingsverschuivingen in de publieke opinie komen dan ook steeds vaker voor. Aanleiding genoeg voor massapsycholoog Jaap van Ginneken om er een nieuw boek aan te wijden: 'Het enthousiasmevirus.'
Groot nieuws wordt tegenwoordig onmiddellijk wereldwijd verspreid via het web. Er is namelijk altijd wel iemand in de buurt met een mobiel apparaat en het publiek is eraan gewend om direct op het net te gaan zoeken naar aanvullende informatie: een duiding van de gebeurtenis, mogelijke gevolgen, of spectaculaire beelden en geluiden. Als gevolg kolken emotiegolven door de wereld en die leiden vaak tot stemmingsveranderingen rond belangrijke kwesties van militaire, politieke, financiële, economische of sociale aard. Zulke besmettelijke uitbraken overheersen dan het publieke debat en jagen politici, managers en beleidsmakers op. Wij kunnen op twee manieren met informatie omgaan, impliciet of expliciet, via het perifere of via het centrale verwerkingssysteem.
De evolutionair oudere en meer dierlijke manier is de voorbewuste, impressionistische en intuïtieve manier. Dan gebruiken wij simplificerende, globale en oppervlakkige manieren van oordelen, aan de hand van vuistregels (heuristieken). De evolutionair nieuwere en meer menselijke manier van reageren is bewust, grondig en beredeneerd. Dan wegen wij argumenten af en hebben logica en consistentie de overhand. In tegenstelling tot wat veel leken en deskundigen denken, wordt de eerste impliciete manier veel vaker gebruikt dan de expliciete. Van Ginneken toont aan dat geïsoleerde individuen in feite niet bestaan. Vanuit dat vertrekpunt bespreekt hij het fenomeen stemmingsbesmetting in steeds bredere kring: kleine groepen, theaterpubliek, sociale bewegingen, formele organisaties, sociale netwerken, massamedia, markten en de publieke opinie. In het slothoofdstuk laat hij zien hoe wij die snelle stemmingsveranderingen met digitale middelen kunnen volgen. Op vaardige wijze trekt Jaap van Ginneken je zijn boek in. Het leest net zo gemakkelijk als een roman. Pas wanneer je terug gaat bladeren en kijkt hoe het boek is opgebouwd, ontdek je hoeveel sociaalpsychologische informatie je toegediend hebt gekregen. 'Het enthousiasmevirus' is een boeiende en knapgeschreven ontdekkingsreis naar stemmingsbesmetting.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
