De kracht van de zwerm

Een achterliggende wens van managers is dat ze het gedrag van groepen mensen graag willen manipuleren en voorspellen en het liefst zonder de druk van regels of opgelegde dwang. Zwermen vertonen echter coöperatief anarchistisch gedrag en laten zich niet zomaar leiden. In nauwelijks honderd pagina's schreef Jaap van Ginneken een belangwekkend 'inspiratie- en reflectieboek'. Tijdens het lezen ontdekt u wat hij daarmee bedoelt.

Ieder hoofdstuk van 'De kracht van de zwerm' en voorbeeld van zwermgedrag zet u aan het denken over hoe dit afwijkt van de in managementbreinen aangeleerde en geconstrueerde denkwereld van organogrammen als afbeelding van de werkelijkheid. Fijntjes komt u erachter dat het dominante denken over organisaties nog het meest lijkt op primitief zwermgedrag van de roedel, de apenrots of de kudde. In de realiteit blijken medewerkers van een organisatie hierdoor nauwelijks te worden gemotiveerd of geïnspireerd. Dit soort zwermen leveren vooral een gevoel van veiligheid, voorspelbaarheid en zekerheid. Meer ondernemende medewerkers echter organiseren op de achtergrond hun eigen sociale zwerm, een krachtig en professioneel netwerk. Daar halen ze hun echte motivatie en inspiratie. Daar wordt nieuwe kennis geproduceerd. Daar ontstaan geniale oplossingen en mogelijkheden. Zwermen, aldus de auteur, omvatten een groot aantal gelijksoortige en vrijelijk bewegende eenheden, die geheel zelfstandig snel op elkaar en op de omgeving kunnen reageren, maar die daarbij toch een soort gelijkloop ontwikkelen. Een nieuwe eenheid en een samenhangend groter geheel van een hogere orde. U begrijpt wel dat dit voor managers geen prettige situatie moet zijn. Hoe hou je zo'n zwerm beheersbaar, meetbaar en voorspelbaar? Oftewel, hoe kan ik een zwerm managen? Misschien moet je dat als manager dan ook maar niet willen. Zwermen zijn namelijk zelforganiserend en zelfreorganiserend, creatief en innovatief. Zij laten zich niet overheersen door dwang, organisatie en planning. Zwermen zijn, wat ik zelf pleeg te noemen, 'coöperatief anarchistisch'. Hieronder moet overigens niet worden verstaan dat zij alleen maar uit zijn op wanorde en rotzooi trappen of dat ze wars zijn van leiders. Het tegenovergestelde is waar. Zwermen houden niet van overheersing door één of weinigen, met hun regels of geweld. Gelijkloop en zelfcoördinatie zorgt er volgens Van Ginneken voor dat zwermen nieuwe geordende patronen en vormen aannemen die worden geleid door steeds weer andere eenheden van de zwerm. Scholen vissen, mieren, termieten en spreeuwen zijn voorbeelden van coöperatief anarchistische zwermen. Van Ginneken schrijft hierover dat er in deze zwermen minder wrijving bestaat en dat ze een enorme gezamenlijke kracht hebben. 'Het collectief is egalitair, in staat tot coördinatie en coöperatie en tot grote prestaties.' En hier kunt u zich als manager of leidinggevende in een organisatie maar beter bewust van zijn. Want met de huidige internettechnologie en de opkomst van Hyves, NING, YouTube, MySpace, Facebook, Twitter, Wikipedia en nog veel meer van dat soort 'social networks' organiseren mensen zich steeds makkelijker in nieuwe zwermen. Die op de meest uitlopende manier met elkaar samenwerken en die al veel krachtigere samenwerkingspatronen laten zien dan de traditionele harkjesorganisaties. En daar hebben ze 'de organisatie' niet meer voor nodig! Als u als manager of leidinggevende in beeld wilt blijven bij de nu tot de arbeidsmarkt toetredende generatie Einstein, dan kunt u maar beter meezwermen, want alleen dan heeft u nog enige invloed op wat er door de medewerkers georganiseerd wordt. Schakel over van klassieke muziek naar jazzmuziek en leer te 'jammen' met uw medewerkers, het leidt tot zeer krachtige massale samenwerking die nodig is om in 21ste eeuw bij te kunnen blijven als organisatie. Het is tijd voor de coöperatieve anarchie! De tijd van zelfsturende zwermen.