Van sommige (management)boeken moet je je gewoon niet afvragen of ze goed of slecht zijn. Dun of juist doorwrocht zijn. Vernieuwend of niet. Dat soort boeken moet je gewoon doorbladeren, lezen, tot je nemen, er over nadenken, in de boekenkast zetten en het er na een tijdje weer eens uithalen. Gewoon om de foto’s te bekijken of toch nog eens na te denken over de diepere moraal.
De kracht van de zwerm is zo’n boek. De een zal het een niemendalletje vinden, een tussendoortje, de ander zal het koesteren als de ultieme metafoor. Wat doet Van Ginneken namelijk? Hij pakt het dierenrijk en vertaalt dat naar het werkzame leven. Kern van wat hij behandelt, zijn zwermen. En vooral de fascinatie ervoor. U kent dat wel. Je kijkt op een zomerdag omhoog en je ziet een massale zwerm spreeuwen collectief van links naar rechts schieten. Hoe doen ze dat toch, vraag je je af? Of die school vissen die zich zigzaggend ogenschijnlijk moeiteloos door het water beweegt, terwijl ze toch met z’n honderden zijn. Als mensen dat zouden willen doen, botsen ze onherroepelijk tegen elkaar. Mieren weer niet. Die bouwen collectief aan een nest en bewandelen -met duizenden tegelijk- paden zonder ook maar één keer met elkaar in conflict te komen. Wolven, apen, bacteriën, virussen (hoe actueel!)…
Van Ginneken voert allerlei zwermen op om te laten zien dat zelfsturing in het dierenrijk volstrekt normaal is. Het valt hem daarbij bijvoorbeeld op dat er geen echte leiders hoeven te zijn. Of juist heel uiteenlopende. Hij constateert ook dat leden van de school zo dicht mogelijk bij het midden blijven en bewegen, met dezelfde snelheid als de andere leden van de school. Ze blijven daarbij twee of drie lichaamlengtes weg van de buren, zodat die in noodgevallen ook een plotselinge wending kunnen maken. En als er een aanval komt, zijn ze in staat allemaal tegelijk weg te schieten. Er is in het dierenrijk in ieder geval vaak sprake van een gezamenlijke oriëntatie. En in uw organisatie? Is er gezamenlijk, een zwerm, of zijn het losse botsende eenheden?
Het maakt niet zo veel uit of je de theorie van de zwerm nu deelt of niet. Je kunt diep filosofische vragen stellen over dieren die juist niet in een zwerm leven. En een bijenvolk dient uiteindelijk toch ook de koningin. Hoezo zelfsturing? Maar die vragen zijn in dit boek niet zo relevant. Je moet De kracht van de zwerm gewoon lezen en nadenken over hoe je als mens je eigen leven en je eigen organisatie inricht.
Zouden we inderdaad niet iets kunnen leren van mieren in relatie tot onze fileproblematiek? Hun route stokt in ieder geval niet, terwijl zij toch ook met velen zijn. Het is boeiend om er over na te denken. Interessant voor zelfreflectie en anders wel als fascinatie over hoe de natuur in elkaar steekt. Klopt het dat we nu in de zwerm der zwermen zitten met het web 2.0? We wereldwijd allemaal aan zelfsturing kunnen doen? Het antwoord is niet relevant. Wat boeit, is hoe dieren zich organiseren. En als de metafoor wel klopt, is het mooi meegenomen. Doe je er je voordeel mee. In het dierenrijk heeft elk dier in de zwerm in ieder geval een functie die serieus wordt genomen. In het bedrijfsleven vallen mensen op de werkvloer echter vaak buiten de organogrammen. Niet voor niets spreekt Van Ginneken in dit kader van ‘vorken voor horen’, daarmee verwijzend naar de vorkdiagrammen die de structuur van de organisatie aangeven en feitelijk louter over managers en management gaan en niet over de ‘werkmieren’.
En zo zitten er voor de goede lezer toch best boodschappen verborgen in het boek. Over virusmarketing, innovatiestrategieën, ‘group think’ en kuddegedrag op de beurs bijvoorbeeld. Maar ook zonder die boodschappen is De kracht van de zwerm een boek om je even mee terug te trekken. Weg uit de hectische zwerm van alledag.
Over Ronald Buitenhuis
Ronald Buitenhuis is freelance journalist.
