Over het algemeen heb ik het niet zo erg op boeken die bestaan uit verzamelingen artikelen van verschillende auteurs. De kwaliteit van de artikelen loopt vaak erg uiteen en de rode draad wordt gevormd door het gezamenlijke thema. Redacteuren van deze bundels maken zich er ook nog wel eens makkelijk vanaf: ze halen de artikelen bijeen, zorgen voor samenvattende inleiding en zetten dat dit totaal met een kleurige kaft maar zonder inspiratie op de markt. Het 'Handboek publieke verantwoording' is een goede uitzondering op deze praktijk. De redacteuren Mark Bovens en Thomas Schillemans hebben een duidelijke thematische opzet gekozen en de verschillende auteurs een duidelijk raamwerk geboden van onderwerpen die in hun artikel aan de orde moesten komen. De meeste auteurs hebben zich hier ook aan gehouden en zo worden vrijwel alle verantwoordingsthema's uit vier perspectieven beschreven. De perspectieven zijn: draagt deze vorm van verantwoording bij aan democratische controle, aan behoorlijk bestuur, versterkt dit het lerend vermogen van de overheid en versterkt het de legitimiteit van de betrokken overheid? De auteurs die zich niet aan dit raamwerk hebben gehouden, tekenen voor de minder interessante onderdelen uit deze boeiende bundel. De gekozen onderwerpen vormen een duidelijke staalkaart van de stand van zaken rond publieke verantwoording in ons land. Die stand van zaken laat een heel complex beeld zien. In de afgelopen decennia is de publieke sector veel complexer geworden. Veel klassieke overheidstaken worden nu uitgevoerd door maatschappelijke ondernemingen: zorginstellingen, woningcorporaties en onderwijsinstellingen. Hun structuur loopt sterk uiteen en de relaties met de overheid zijn niet altijd duidelijk. Terecht wordt dat in deze bundel aangeduid met verbreding en fragmentatie van de publieke sector. Vanuit financiële overwegingen duwt de overheid uitvoeringsorganisaties naar de markt, maar vanuit een publieke belangenbehartiging versterkt de overheid de greep op diezelfde organisaties steeds nadrukkelijker. Dat geeft kort de kern van het verantwoordingsprobleem weer. Dat probleem wordt vanuit verschillende invalshoeken besproken in het 'Handboek publieke verantwoording'. De verantwoordingsdruk op de organisaties neemt steeds verder toe. Aan de ene kant stelt de overheid dat zij de administratieve lasten wil verminderen, maar aan de andere kant versterkt zij verantwoordingsvereisten, worden toezicht en inspecties verscherpt en leggen media en politici elk incident onder een vergrootglas. Door al deze ontwikkelingen is er in toezichtland sprake van veel veranderingen, veel onrust en daardoor ook veel onduidelijkheid bij bestuurders en directies over wat er van hen wel en niet wordt verwacht. Dat Raden van Toezicht vaak niet weten namens wie zij hun toezichtfunctie uitoefenen is een verontrustend, maar ook begrijpelijk gevolg van deze ontwikkelingen. Vaak ontbreekt een toezichtagenda of een toetsingskader. Het 'Handboek publieke verantwoording' probeert orde in deze chaos te scheppen. Mensen die een rol spelen in het proces van verantwoording kunnen in dit handboek instrumenten vinden die in hun werk van pas komen. Politici en beleidsmakers kunnen op basis van dit boek een agenda opstellen van de wijzigingen die noodzakelijk zijn in toezichtland. Die agenda is lang. Ze kunnen daarbij vooral veel plezier hebben van de laatste twee hoofdstukken uit deze bundel, waarin verschillende ideeën worden geopperd om toezicht te vernieuwen. Daarvan is het pleidooi voor vereenvoudiging het meest aansprekende idee.
Over Ton Horrevorts
Ton Horrevorts (1950-2011) was onder andere directeur van HMSmanagement, partner voor de overheid in transformatieprocessen. Hij was jarenlang als adviseur betrokken bij veranderings- en vernieuwingsprocessen in de publieke sector en geïntrigeerd door het vertrouwensprobleem van de overheid.
