De onderstroom is de dragende onderkant van de ijsberg, veel minder zichtbaar en tastbaar, maar daarom niet minder belangrijk. Hier vinden we emoties, ervaringen, belevingen, kennis en wijsheid van mensen. Hoewel de onderstroom een grote impact heeft op het functioneren van organisaties, laten we die vaak links liggen. Niet zo handig vanwege de grote invloed op het waarneembare gedrag dat we dan mogelijk niet begrijpen. Door de onderstroom zichtbaar te maken en te doorgronden, vinden we wat mensen beweegt of verlamt. Door te luisteren naar verhalen die inzicht geven in de onderstroom wordt het mogelijk de boven- en de onderstroom met elkaar te verbinden. De auteurs noemen dat in dit boek Storylistening.
De onderstroom komt tot uiting in de verhalen van mensen. We hebben verhalen nodig om grip te krijgen op de complexe omgeving, betekenis te geven aan wat er gebeurt, informatie te verwerken, kennis te delen en ons met elkaar te verbinden. We doen dat in de vorm van persoonlijke verhalen die we gemakkelijk kunnen onthouden omdat ze aansluiten bij de manier waarop ons brein informatie vastlegt. Door naar verhalen te luisteren, krijgen we zicht op wat er nodig is.
Zowel de boven- als de onderstroom zijn er gewoonweg. Beide doen ertoe en ze beïnvloeden elkaar over en weer, als communicerende vaten. Problemen ontstaan wanneer het ene deel van de ijsberg losraakt van het andere.
Door te luisteren naar verhalen die inzicht geven in de onderstroom wordt het mogelijk de boven- en de onderstroom met elkaar te verbinden.
Een verhaal bestaat uit gebeurtenissen die met elkaar in verband worden gebracht. Het staat op zichzelf en heeft een begin, een midden en een einde. En het bevat narratieve elementen als een hoofdpersoon, een dramatische gebeurtenis, een wending, een tegenstander en een medestander. Een verhaal is authentiek, persoonlijk, roept emotie op en is een reconstructie van de werkelijkheid.
In de eerste drie hoofdstukken beschrijven Scheringa en Beemster wat die enge, glibberige onderstroom nu is. Ze laten zien waarom de onderstroom zich juist manifesteert in verhalen. En ze leggen de basis onder het werken met verhalen. Het tweede deel van het boek bevat acht praktijkvoorbeelden waaruit blijkt hoe organisaties werken vanuit de onderstroom. Ze laten daarbij vooral professionals aan het woord die betrokken waren bij de casuïstiek. De auteurs analyseren wat we kunnen leren van deze voorbeelden en ze geven handvatten om zelf concreet mee aan de slag te gaan.
Storylistening is een helder geschreven betoog om vooral met de onderstroom in organisaties aan de slag te gaan, juist vanwege de grote impact ervan op al het andere. De hoofdrol is daarbij weggelegd voor de verhalen die mensen aan elkaar vertellen binnen organisaties. Dat maakt het belang en gebruik van verhalen in organisatieverband een stuk duidelijker. Een belangrijk boek dus.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
