Zijn Storylistening en storytelling twee zijden van één medaille?
Absoluut. In 2008 schreef ik het Handboek Storytelling. Misschien hadden we dit boek Storylistening wel voor dat Handboek moeten schrijven. Een verhaal vertellen - storytelling - kan feitelijk pas als je eerst goed en zonder oordeel hebt geluisterd – storylistening dus. Het draait om drie V’s: Verzamelen, Vormen en Vertellen. Je kunt niet iets geloofwaardigs en herkenbaars vertellen als je niet eerst hebt verzameld.
Want anders wordt het vooral klassiek top-down zenden?
Ja. Wat je zeker bij corporate communicatie maar ook bij raden van bestuur, leiders en managers ziet, is dat ze graag zenden. Zeventig procent van de communicatie bestaat nog altijd uit zenden, vooral vanuit de bovenstroom: rationele informatie, zoals missies, visies, kwartaalcijfers, etc. Maar wij mensen zitten vol onderstroom: ervaringen, waarden, voor- en afkeuren, emoties, etc. Je kunt boven- en onderstroom zien als de twee delen van de ijsberg: het gedeelte boven water en het onzichtbare gedeelte onder water. Als ze niet verbonden zijn, ontstaat er stagnatie. Verhalen kunnen onder- en bovenstroom verbinden.
Maar als een bestuur een nieuwe missie/visie heeft ontwikkeld. Dan kan het toch niet zo zijn dat als de organisatie het niet ziet zitten – zo blijkt als je verhalen ophaalt uit de organisatie - dat de verandering niet doorgaat? Soms moet je wat anders als organisatie, zeker in corona-tijden.
Natuurlijk is het aan de leiding om te initiëren. Maar als niemand meedoet in de organisatie, kun je roeien tot je blauw ziet, maar blijf je liggen waar je ligt. Door verhalen op te halen, ervaar je waar eventuele weerstand in een organisatie zit. Pas als je dat weet, kun je gaan verbinden en ontwikkelen. We zeggen vaak: meten is weten. Meten levert harde data op , maar zonder duiding van die data weet je nog niks. Weten doe je onder meer door verhalen op te halen en door verhalen vervolgens te vertellen. Verhalen zijn eigenlijk data met een ziel, zoals de Amerikaanse onderzoeker Brené Brown het zo mooi formuleert.
Waar moet een goed verhaal aan voldoen?
Een goed verhaal heeft een begin en een einde. Het is een afgerond geheel. Een goed verhaal gaat over mensen en over gebeurtenissen waarin iets schuurt. Mensen worstelen ergens mee, hetgeen gepaard gaat met emotie. Er is sprake van een ‘drama’, een wending en een plot. Als die ingrediënten er niet zijn, heb je geen verhaal dat beklijft. Dat zie je bijvoorbeeld vaak in corporate verhalen. Bij missies, visies en kernwaarden. Daar worden zaken weggelaten omdat ze gevoelig zijn. Het effect ervan is dat je verhalen overhoudt die niet beklijven. Er mist een spanningsboog. Als de worsteling niet benoemd kan worden, is er geen verhaal.
Hoe voorkom je verhalen van de werkvloer die te veel vanuit één perspectief worden verteld: van één misschien wel gefrustreerde persoon?
Niet door dat verhaal te negeren en niet op te halen. Elk verhaal is er één. De opgave is dat je patronen in verhalen gaat ontdekken. Als er meer mensen met een soortgelijk verhaal komen, weet je dat er iets niet klopt. Je kunt een organisatie ingaan en rijp en groen verhalen gaan ophalen. Soms werkt dat. Vaak is het slimmer om ergens in te duiken als je het gevoel hebt dat ergens iets loos is of niet werkt. Luisteren doe je systematisch. Schrijf al die verhalen uit en duid wat er wordt gezegd. Leg de ziel van de data bloot. Kies vervolgens een vorm hoe je dat met de buitenwereld gaat delen.
Waarom is een verhaal zo’n geschikt middel om iets te duiden?
Onze hersenen zijn niet geschikt om losse elementen te onthouden. Ga zonder lijstje naar de supermarkt en je komt met vier van de elf producten thuis die je nodig hebt. Het lukt je wel als je er ordening in brengt en er een soort verhaal van maakt. Als je met een verhaal samenhang weet aan te brengen, dan gaat dat er vaak bij de toehoorder in als koek. Losse korrels zand werken niet. Daarmee verbind je onder- en bovenstroom niet.
Aan het einde van jullie boek beschrijven jullie de Hypecycle van Gartner. Na succes (de hype) volgt teleurstelling, en dan weer een opleving. Storytelling was een hype, beleefde een dip, en is nu weer aan een opmars bezig. Waar staat storylistening in die Hypecycle van Gartner?
Wat betreft storylistening staan we nog pas aan het begin. We moeten zelfs hopen dat luisteren een hype gaat worden. Zonder goed te luisteren heb je nooit een goed verhaal. Te vaak is er geen geduld om verhalen op te halen om een organisatie. Daarmee mis je de ervaringswijsheid van de werkvloer. Terwijl dat onmisbare data is om van meten ook echt weten te maken.
