Volgens Dijksterhuis wordt te veel betekenis toegekend aan het bewuste. Dijksterhuis (hoogleraar psychologie) laat in Het slimme onbewuste zien dat deze waardering niet terecht is. Hij beschrijft uitgebreid de grote invloed van het onbewuste.
Uitganspunten
Maar wat is dat onbewuste en waarop baseert Dijksterhuis de stelling dat 99 procent van ons doen en laten onbewust plaatsvindt?
Volgens Dijksterhuis speelt bij verreweg het grootste deel van ons gedrag ons bewustzijn geen enkele rol. En, zo gaat hij verder, sommige psychologen hebben wel eens geopperd dat ons bewustzijn slechts een rol speelt bij 1 procent van ons gedrag. Die andere 99 procent is volgens hen onbewust. ‘Natuurlijk zijn die getallen arbitrair, je kunt niet precies zeggen hoeveel van ons gedrag onbewust is en van hoeveel van ons gedrag we ons bewust zijn.’ Ondanks het uitgebreide notenapparaat achter in het boek, laat Dijksterhuis de lezer in het ongewisse wie die ‘sommige psychologen’ zijn. We moeten hem dus maar op zijn woord geloven. En ook na zeventien jaar is er blijkbaar nog betere bron gevonden.
Mentale processen
Dijksterhuis geeft geen definitie van wat hij verstaat onder het onbewuste. Al lezend wordt het min of meer duidelijk dat het onbewuste mentale processen omvat die automatisch en buiten iemands bewustzijn plaatsvinden, zoals perceptie, aandacht, overtuigingen en taalverwerking. Het richt zich op hoe het brein informatie verwerkt zonder dat we ons ervan bewust zijn, zoals bij intuïtieve beslissingen of reflexmatige handelingen.
Verwerkingscapaciteit
Volgens Dijksterhuis is het maar goed dat ons onbewuste leidend is. Want het bewustzijn kan helemaal niet zo veel. Het kan maar één ding tegelijk en heeft een veel kleinere verwerkingscapaciteit dan het onbewuste. Het moderne onbewuste bestaat uit alle psychologische processen waarvan we ons niet bewust zijn, maar die ons gedrag, denken en emoties wel beïnvloeden.
Belangrijke rol
Al lezend wordt het de lezer wel duidelijk dat ons onderbewuste een belangrijke rol speelt in ons leven. Dijksterhuis adviseert dan ook dat we meer moeten vertrouwen op ons onderbewuste: onze intuïtie, ons gevoel. We kunnen het stimuleren door het bewuste denkwerk even stil te zetten door ontspanning of onze aandacht even op iets anders te richten.
Besluitvorming
Uit diverse experimenten is duidelijk geworden hoe we het beste beslissingen kunnen nemen. Relatief eenvoudige beslissingen kunnen we bewust maken. Maar bij meer complexe beslissingen speelt het onbewuste de belangrijkste rol. We moeten bewust relevante informatie verzamelen, en dan vervolgens het onbewuste tijd gunnen (door bijvoorbeeld te gaan wandelen of gewoon uit het raam staren). En dan mag je hopen dat het onbewuste en bewuste er samen uitkomen. Het bewuste moet dan wel nog aan de slag en bewust nagaan of er geen zaken vergeten zijn.
Informatief
Voor mensen die nog nooit een populairwetenschappelijk boek over het onbewuste brein in handen hebben gehad, is Het slimme onbewuste een informatief boek. Het boek leest lekker weg, onder meer door de losse en toegankelijke schrijfstijl van Dijksterhuis. De theorie wordt geïllustreerd met veel voorbeelden en psychologische experimenten waardoor de theorie gaat leven en het geen abstractie blijft.
De lezer die verwacht een zelfhulpboek te lezen, die raakt teleurgesteld. Die ambitie had Dijksterhuis niet. Je moet dan ook een beetje zoeken naar praktische tips & handreikingen om het samenspel tussen het bewustzijn en het onbewuste in je eigen leven te verbeteren
Belofte maakt schuld
Eigenlijk zou de recensent hier kunnen stoppen, ware het niet dat er hem iets beloofd is dat niet wordt geleverd.
Op de achterflap staat dat het onbewuste ons maakt tot wie we zijn. Dat was volgens de auteur zo bij verschijnen in 2007 en is in 2024, bijna 127.000 verkochte exemplaren later, nog steeds waar. Dus de inhoudelijke boodschap kan ongewijzigd blijven. Maar daar krijg je geen boek mee vol.
De auteur belooft dat in de nieuwe versie van Het slimme onbewuste een keur aan nieuwe experimenten staan en je als lezer weer helemaal up-to-date bent.
Kwispelen
Mijn (onbewuste en vermoedelijk ook mijn bewuste) brein kwispelden bij deze aankondiging. In 2007 heb ik namelijk met veel enthousiasme het boek gelezen en ook nog vaak herlezen. Er zijn nu zeventien jaren verstreken sinds de eerste versie, en de wetenschap dendert voort. En de ontwikkelingen in de neurologische en psychologische breinkunde zijn voor de buitenstaander niet bij te houden. En wat wil de lezer nog meer als hem een volledig herziene en geüpdatete versie wordt beloofd...
Uiterlijk
Het boek heeft dezelfde foto op de voorkant maar die staat nu op een hardcover kaft. De tekst is opnieuw gezet en hier en daar zijn er kleine correcties of wijzigingen in de tekst aangebracht. De foto’s waren in de eerste versie in vage grijstinten, en dezelfde foto’s van 2017 staan er ook nu weer in en helaas ook nu weer in dezelfde weinig aantrekkelijke kleursteling.
Weinig up-to-date
Maar het gaat natuurlijk om de toezegging van ‘helemaal up-to-date.’ En ik heb het beloofde niet gekregen! Het boek heeft een ongewijzigde inhoudsopgave, op een nieuw kort hoofdstuk na. De teksten zijn voor meer dan 90 procent ongewijzigd. De bronnen waar Dijksterhuis zijn teksten op baseert zijn, op een enkele uitzondering na, dan ook ongewijzigd. Het kan toch niet waar zijn dat er in Dijkstra’s vakgebied 17 jaar na het verschijnen van de eerste druk, weinig nieuws is gepubliceerd?
Kahneman
Een omissie is dat Dijksterhuis niet, hoe kort dan ook, ingaat op verschillen en overeenkomsten van de concepten zoals die verwoord zijn in het wereldwijd meest bekende en verkochte populairwetenschappelijke boek over ons brein Thinking Fast and Thinking slow uit 2011van Kahneman.
Informatief en oud
Maar zoals al eerder gezegd, degene die dat exemplaar niet heeft of weinig kennis heeft over de werking van het brein, die krijgt een informatief boek in handen dat makkelijk leest, onder meer door de losse en toegankelijke schrijfstijl van Dijksterhuis. En veel van de gebruikte theorieën en voorbeelden zijn tijdloos.
In vergelijking met de editie van 2007 staat in deze editie teleurstellend weinig nieuws. Het is niet volledig herzien en de nieuwste inzichten ontbreken ook. Het slimme onbewuste verdient echt niet de titel van een nieuw boek.
Relativering
Ter relativering van het voorgaande. Dit stuk is geschreven terwijl het buiten al uren regent en binnen is het ook kil. En dat voor een kou kleum. Wetend dat Dijksterhuis stelt dat onze meningen beïnvloed worden door allerlei toevallige omstandigheden, waarvan we ons niet bewust zijn, zal dat misschien ook wel gelden voor de schrijver van deze recensie....
Dat alles gezegd hebbend, Het slimme onbewuste is en blijft een leerzaam en leesbaar boek over ons brein.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
