Als we hierover een testje zouden doen, scoren we vaak slechter dan chimpansees die willekeurige antwoorden geven. Hans Rösling zet dit recht in het boek Feitenkennis, dat hij op zijn sterfbed schreef en dat werd afgemaakt door zijn zoon Ola en schoondochter Anna Rösling.
Rösling is bekend geworden van de TED-talks waar hij met mooie animaties en grapjes de aandacht probeert te richten op de positieve veranderingen in de wereld. Toch heeft hij het gevoel dat hij daar niet helemaal in is geslaagd, vandaar dat dit boek zijn laatste poging (letterlijk) is tegen onwetendheid.
Aangezien we reageren op instincten, die niet (meer) kloppen, heeft Rösling zijn boek in 10 instincten opgedeeld die elk een hoofdstuk in beslag nemen. Deze instincten zijn:
1. Kloofinstinct, waarbij we de wereld in tweeën delen: arm-rijk, ontwikkelingsland-ontwikkeld land enzovoort. 85% van de landen zit inmiddels in ontwikkeld, dus Rösling stelt een nieuwe indeling voor naar level 1 tot 4, op basis van het inkomensniveau. De meeste landen zijn opgeklommen naar level 2 of 3 (wij zitten in level 4).
2. Negativiteitsinstinct. Kijkend naar de data heeft de wereld op veel vlakken vordering gemaakt, maar het nieuws over rampen versterkt ons gevoel dat het helemaal niet goed gaat. Selectieve verslaglegging vormt ons beeld, terwijl data wat anders laten zien.
3. Rechtelijn instinct. Dit is de veronderstelling dat een trend zich zal voortzetten. Ga er niet vanuit dat een lijn recht is.
4. Angstinstinct. Veel angsten zijn reëler voor level 1 en 2, dan level 3 en 4. Doden door natuurrampen, vliegtuigongelukken en conflicten zijn sterk afgenomen, in tegenstelling tot het gevoel dat media ons vaak geeft.
4. Grootte-instinct. Een enkel getal zegt niets, het lijkt al snel enorm. We moeten naar de verhouding kijken.
5. Generalisatie-instinct. We houden van categorieën maar die zijn vaak misleidend. We moeten voorzichtig zijn met onze level 4 ervaring naar de rest van de wereld generaliseren.
6. Lotsinstinct. Dingen zijn zoals ze zijn, zo is het nu eenmaal. Dit suggereert dat er niets verandert. Dit instinct maakt het moeilijk te geloven dat Afrika de achterstand op het Westen aan het inlopen is.
7. Perspectiefinstinct gaat over oversimplificatie: één oplossing voor één oorzaak. Dit maakt ons blind voor informatie die niet in dit perspectief past. Het is beter ideeën voortdurend te testen op zwakke plekken en geen deskundigheid te claimen op gebieden waar we niet deskundig zijn.
8. Zondebokinstinct: op zoek gaan naar een simpele reden waarom iets naars gebeurt. Iemand moet de schuld krijgen! Daardoor overdrijven we het belang van bepaalde individuen of groepen, maar het ondermijnt ook de mogelijkheid naar een oplossing te zoeken.
9. Urgentie-instinct. Dit instinct maakt dat we onmiddellijk actie willen nemen als we gevaar zien. Vaak is iets niet zo urgent dat het kan wachten en we beter kunnen nadenken over acties. De complexiteit van systemen maakt voorspellen lastig.
Rösling noemt zichzelf een possibilist. Hij wil geen mooie plaatjes schetsen, maar op basis van data aangeven waar we ons wél zorgen over moeten maken. Klimaatverandering, bijvoorbeeld, of de mogelijkheid van opnieuw een financiële instorting. Hier moeten we onze energie op richten en ons niet te veel laten afleiden door angsten die ons worden aangepraat, via de media bijvoorbeeld.
Feitenkennis heeft in Nederland veel minder aandacht gekregen dan bijvoorbeeld in de VS (Bill Gates noemt het een van de belangrijkste boeken ooit verschenen). Ik begrijp dit niet en ik denk dat veel meer mensen dit boeken zouden moeten lezen. Ik denk alleen al aan de recente discussie over inentingen. Hans Rösling zou zijn hoofd hebben geschud. ‘Kijk naar de data!’, hoor je hem bijna zeggen. Feitenkennis zet je aan het denken en laat je anders naar beweringen kijken. Een aanrader voor eenieder die een op feiten gebaseerd wereldbeeld wil vormen.
Carla Verwijs is managementconsultant met een specialisatie in kennismanagement.
Over Carla Verwijs
Carla Verwijs is managementconsultant met een specialisatie in kennismanagement.