Feitenkennis

Ons wereldbeeld is verouderd, we hebben een opvatting over de wereld van decennia geleden. En we zien niet in dat de wereld ten aanzien van veel zaken is verbeterd. En dat kan leiden tot verkeerde adviezen en acties. Maar de positieve boodschap is dat we hier zelf iets aan kunnen doen. Door dit  boek te lezen, verandert onze kijk op de wereld - en ook op onszelf - aanzienlijk. Een geweldig geschreven boek dat voor iedereen van grote waarde kan zijn.

Toen ik van de zomer in Zweden was, viel me op dat er in diverse boekwinkels telkens van één boek grote stapels waren uitgestald. Het was onderhavig boek met een auteur, ik moet het bekennen, waarvan ik nog niet eerder had gehoord. Maar Hans Rosling is bepaald niet bekend of beroemd geworden door dit boek, maar vooral door zijn enorme inspanningen die hij als arts en hoogleraar Internationale Gezondheid heeft verricht. Op de TED speeches kun je hem in de weer zien. Helaas is hij veel te vroeg overleden: hij vorig jaar ( 2017) op 68-jarige leeftijd gestorven aan de gevolgen van alvleesklierkanker. Zijn zoon en diens vrouw hebben dit boek dat hij aan schrijven was  uiteindelijk afgerond.

Feitenkennis is niet alleen een managementboek, maar is evenzo zeer geschikt voor alle docenten in het onderwijs en voor ouders die hun kinderen een goed tegenwicht willen meegeven voor het vele negatieve nieuws dat dagelijks onze huiskamer wordt in geslingerd. En voor iedereen die werkzaam is in een organisatie en graag een goed beeld wil vormen van de werkelijkheid om hem heen. Veel organisaties hebben ‘omgevingsbewustzijn’ opgenomen als belangrijke competentie. Welnu, lees dit boek en je word je anders en tegelijk zeer bewust van je omgeving.

Rosling richtte in 2005 de Gapminder Foundation op die zich ten doel stelde om ernstige onwetendheid te bestrijden met een op feiten gebaseerd beeld van de wereld. Dat is zijn drijfveer waarvan dit boek de resultante is. Negatief nieuws heeft helaas een grotere kans om ons te bereiken. Het boek opent met een multiple choice test met vragen over zaken als wereldbevolking, inenting, en klimaatverandering. Het blijkt dat mensen deze test bedroevend slecht maken. We scoren slechter dan chimpansees waarmee Rosling bedoelt dat we minder goed scoren dan wanneer we de antwoorden zouden gokken. Hoogopgeleid of niet, er is geen verschil in uitkomst. En dat geldt wereldwijd: we hebben een somber beeld over de toestand van de wereld. Onterecht, stelt Rosling. Het gaat beter met de wereld dan we denken.

De conclusie van dit alles is dat het wereldbeeld gebaseerd is op verouderde kennis; een wereldbeeld van mensen dat stamde uit de tijd dat hun docenten van school waren gekomen. Rosling maakt de vergelijking met het sprookje De nieuwe kleren van de keizer We zien de wereld dus niet zoals die is. Toch gaat het volgens Rosling steeds beter in de wereld, stap voor stap, jaar na jaar. Maar illusies worden niet gevormd door onze ogen maar door onze hersenen. In dit boek worden tien redenen gegeven waar onze hersenen ons in de steek kunnen laten. Tien redenen waarom we met z’n allen in een somber wereldbeeld geloven.

De eerste reden, het kloofinstinct, spreekt meteen zeer tot de verbeelding. Rosling legt uit dat het een grote misvatting is om in twee grote afzonderlijke groepen te denken, zoals blank en zwart, en rijk en arm. Toch is dat wat er in de hoofden van mensen gebeurt. Dat maakt het aan de ene kant overzichtelijk maar het is echter niet juist. Want, zo stelt Rosling, er zijn vaak geen kloven tussen bijvoorbeeld ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen. We moeten ophouden met simpele categorisering in tweetallen. Het blijkt dat ontwikkelingslanden veel ontwikkelder zijn dan de meeste mensen denken. Om die reden stelt Rosling voor om niet in tweetallen te denken, zoals bij inkomen niveaus - rijk versus arm - maar in vier categorieën. Hij spreekt in dit geval van level 1 (extreme armoede), level 2 (voedsel is aanwezig maar nog veel onzekerheid), level 3 (mensen hebben werk), level 4 (er is sprake van luxe).

Maar Rosling beschrijft niet alleen het probleem voor elk van de tien redenen, hij geeft ook oplossingen. Een daarvan is dat ‘wij’ (als lezers van een recensie die in level 4 zitten) ons nauwelijks kunnen verplaatsen in de mensen van de andere levels. Vergelijk het met een expert die zich moet kunnen verplaatsen in een beginner. Maar omdat dit niet gebeurt, creëren mensen zo hun eigen werkelijkheden.

Elk hoofdstuk eindigt met een heldere samenvatting. Zo lezen we bij het hoofdstuk Het kloofinstinct dat we moeten oppassen voor vergelijkingen van gemiddelden, dat we op onze hoede moeten zijn voor vergelijkingen met uitersten, en dat wij van bovenaf (level 4) een vertekend beeld kunnen hebben als we omlaag kijken.

Wil dit alles zeggen dat Rosling een enorme optimist is? Nee. Hij noemt zich zelf een possiblist. Dat is iemand die tussen de optimist en de realist inzit. Natuurlijk maakt hij zich ook zorgen over veel zaken in de wereld, zoals: de wereldwijde pandemie, de financiële ineenstorting, een wereldoorlog, klimaatverandering, extreme armoede, en nog onbekende gevaren. Hij zegt niet we ons geen zorgen moeten maken, wel dat we ons over de juiste dingen zorgen moeten maken.

Het laatste hoofdstuk is gewijd aan ‘Feitenkennis in de praktijk’. Wat kunnen we met deze inzichten? Rosling laat zien dat ook scholen hier een belangrijke rol (kunnen) spelen. Kinderen zouden we zowel bescheidenheid als nieuwsgierigheid moeten bijbrengen. Hij stelt de vraag waarom op onze scholen en bedrijfsopleidingen niet de actuele basiskennis onderwijzen over een veranderende wereld? Ons wereldbeeld bijstellen is belangrijker dan het corrigeren van spelfouten. En een wereldbeeld dat gebaseerd is op feiten geeft ons minder stress.

Een fascinerend boek, goed geschreven, uitstekend onderbouwd met een hoopvolle boodschap.

Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boomschreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.