In Giftig gedoe op de werkplek maakt de lezer kennis met werkplekken die zijn verworden tot een waar oorlogsgebied, vol giftig gedoe, agressief gedrag, onveilige gevoelens met destructieve gevolgen. Gelukkig is er iets tegen te doen. Dat vraagt krachtdadig en doeltreffend ingrijpen, en de problemen die spelen mogen niet worden ontkend of - erger nog - weggelachen. Koetsenruijter en Van der Loo formuleren het als volgt: ‘Giftig gedoe kun je alleen stoppen met een flinke dosis antigif.’
Essentiële vragen
In hun boek stellen Koetsenruijter en Van der Loo een aantal essentiële vragen: Waarom is er zo weinig aandacht voor een gezonde werkomgeving? Waarom worden zo weinig gevallen van giftig gedoe gemeld? Waarom verlopen processen van klachtenafhandeling zo moeizaam, chaotisch en tergend langzaam? Waarom zijn zo weinig betrokkenen gelukkig met het verloop en de uitkomsten van de bestrijding van giftig gedoe in hun werkomgeving?
Waar kun je deze giftige werkplekken aantreffen? Volgens de auteurs overal. Op sportvelden, kantoren, fabrieken, zorginstellingen, universiteiten, hogescholen, kerkelijke wereld, goededoelenorganisaties, de media, de advieswereld in de zakelijke en financiële sector... Noem maar op.
Kenmerken giftig gedoe
Koetsenruijter en Van de Loo verstaan onder giftig gedoe: onacceptabel gedrag, ongewenst, ontoelaatbaar of (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Of nog een graadje erger agressief, negatief of onbeschoft gedrag, pesten, discriminatie en corruptie. Het aantal met giftig gedoe samenhangende incidenten bedroeg in 2021 al bijna twee en een half miljoen.
Giftig gedoe is eigenlijk een geheel van op elkaar inspelende factoren en actoren dat leidt tot zich herhalende, samenhangende patronen van agressief gedrag en gevoelens van onveiligheid. Het heeft een destructieve impact op mensen, teams en organisaties. De focus ligt tegenwoordig dikwijls ten onrechte op de dader. Zo moet de ‘rotte appel’ zo snel mogelijk worden verwijderd. Maar dat is te simpel. Doorgaans gaat het niet om één rotte appel, maar om de hele mand rotte appels – lees rotte werkomgeving.
Actueel
Er is momenteel in de samenleving veel aandacht voor giftig gedoe. Neemt het fenomeen nu toe, of is het iets van alle tijden? Daarvoor geven de auteurs een aantal invalshoeken. Agressie is een menselijke oerdrift. Maar volgens de civilisatietheorie zijn de scherpe randjes van agressief gedrag de afgelopen eeuwen (deels) uit ons leven verbannen. Zitten we in een fase van voortschrijdende beschaving, en hebben we nu en dan met een terugval te maken? Of mensen zijn giftig gedoe op de werkplek gewoon zat, en verlangen naar gezonde en normale omgangsvormen?
Voedingsbodem
Met ‘De Giftige Driehoek’ bedachten de auteurs een theoretisch model om te beschrijven welke actoren en factoren bij giftig gedoe zijn betrokken. Deze bestaat uit het acroniem MAF. Boven in de driehoek staat giftig Machtsmisbruik. Giftig Machtsmisbruik gaat gepaard met dwang en onderdrukking. Mensen worden gedomineerd en gedwongen tot gehoorzaamheid. Linksonder in de driehoek staat giftige Acceptatie van machtsmisbruik door slachtoffers, omstanders en andere betrokkenen. Bij giftige Acceptatie gaat het om wegkijken, relativeren, vergoelijken, zich aanpassen, in de overlevingsstand schieten, dit alles om pijn te vermijden. Rest nog de rechteronderkant van ‘De giftige driehoek’ de giftige Factoren. Dan gaat het over de structurele en situationele Factoren die bevorderlijk zijn voor het ontstaan en in stand houden van giftig gedoe op de werkplek. Denk aan een sterke hiërarchie, een dynamische en complexe omgeving, niet realiseerbare doelstellingen, discriminerend beleid, oneerlijke beoordelingen en promoties, intimiderende controlesystemen, verwaarlozing en ga zo maar door. Om een casus in kaart te brengen is ‘De Giftige Driehoek’ een handig hulpmiddel.
Casussen
In het boek komen verschillende casussen aan bod. Daarnaast hebben de auteurs een wiskundige formule bedacht: ‘De Giftig Gedoe Vergelijking’. Daarmee kan de dynamiek van giftig gedoe in beeld worden gebracht. In de vergelijking staan vier parameters die een onderlinge mathematische relatie aangeven: de voorgeschiedenis van giftig gedoe, de actuele situatie, de aanpak en dat moet uiteindelijk resulteren in de omvang van giftig gedoe. De vergelijking is een krachtig instrument om giftige gevallen te beschrijven en te bestuderen.
Inclusieve veiligheidscultuur
Waarom het bestrijden van giftig gedoe zo vaak op een desillusie uitloopt verklaren de auteurs in hun boek aan de hand van de veligheidscultuurladder. Die is ontwikkeld door de wetenschappers Patrick Hudson en Dianne Parker. Met de veiligheidscultuurladder is te bepalen waar een organisatie of team staat als het gaat om de aandacht, het tegengaan en het voorkomen van giftig gedoe. De ladder kent vijf treden. Onderaan bevindt zich de fase van ontkenning. In deze fase wordt het bestaan van giftig gedoe ontkend en gebagatelliseerd. Een trede hoger bevindt zich de fase van stressreacties. In deze fase slaat de paniek toe en worden allerlei ad hoc-maatregelen genomen. De derde trede staat voor de fase van een bureaucratische aanpak van het giftig gedoe op de werkplek. In deze fase hapert de uitvoering aan alle kanten. De vierde trede is de fase van responsieve systemen. Deze fase gaat gepaard met het op orde brengen van informatie en kennis wat er zo al aan de hand is op de werkplek. De vijfde trede staat voor een integrale en op preventie gerichte aanpak van ‘safety by design’. Dit is het eigenlijke startpunt van de interventie en wederopbouw. Dan gaat het over de opzet en inrichting van een inclusieve veiligheidscultuur en gezonde werkomgeving die mensen helpt om zich op een constructieve wijze te gedragen.
Ten slotte, Koetsenruijter en Van der Loo schreven Giftig gedoe op de werkplek voor wie de afgelopen periode met een mengeling van afschuw en verbazing hebben gereageerd op de vele incidenten op de werkplek. Voor mensen die behoefte hebben aan een genuanceerde blik op giftig gedoe, en die beter willen begrijpen hoe je kunt reageren en handelen. Kortom, een ‘must-read’.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
