‘Deze chaotische tijd vraagt om pionieren’

Wat verstaat u onder pionierend leiderschap?

Pionierend leiderschap is een leiderschapsfilosofie die focust op innovatie en pionieren en mensen bewust wil laten zijn van hun diepere, oorspronkelijke creatiekracht. Pionierend leiderschap sluit aan op het huidige tijdsgewricht, waarin de oude systemen niet meer werken en we worden uitgedaagd om het anders te doen. Op de rand van een nieuw tijdperk zitten we nu in een tussenfase van grote onzekerheid. Niemand lijkt te weten hoe het verder moet; in afwachting van het nieuwe houden we nog deels vast aan het oude. Deze chaotische tijd vraagt om pionieren, om het zetten van een volgende stap. Pioniers zijn zich hiervan bewust, nemen het voortouw door te kiezen voor een andere benadering. Ze maken zich met hun denkbeelden los van de meerderheid en spreken zich uit over nieuwe ideeën of plannen. Voor pionierend leiderschap hoef je geen leider te zijn. Elke innovator die kleine of grote idealen wil realiseren en bewuste keuzes maakt voor een verantwoorde toekomst zal zich er in herkennen. Net als leidinggevenden, adviseurs en beleidsmakers die de urgentie voelen van een volstrekt nieuwe aanpak omdat hun organisatie dreigt vast te lopen en niets lijkt meer te werken.

Welke kwaliteiten hebben pioniers?

In vroegere tijden veroverden pioniers in hun eentje de wereld. Ze betraden vaak een nieuw gebied zonder gebruik te kunnen maken van de ervaringen van anderen. Moderne pioniers beschikken over een sterke, intelligente creatiekracht en verbinden zich met anderen die dezelfde kracht hebben. Ze omarmen onzekerheid, durven als voorlopers hun eigen gevoel te volgen en zijn intrinsiek gemotiveerd. Pioniers halen voldoening uit wat ze doen, zijn doorzetters en kunnen mensen enthousiasmeren en overtuigen. Health-care entrepreneur Annemarie de Vries-Postma, een van mijn favoriete pioniers die ik ook interviewde voor mijn boek, vindt dat overtuigen echt cruciaal. Je moet in staat zijn anderen te laten zien wat je zelf voor je ziet en ze aanzetten tot een verruiming van bewustzijn. Annemarie is onder meer oprichter en CEO van de eerste medische kliniek voor leefstijlgeneeskunde ‘Lifestyle Docs’ en heeft met ‘Annemarie’s Health’ een eigen tijdschrift. Een pionier moet ook incasseringsvermogen hebben, vindt ze. Als ‘seriële pionier’ heeft Annemarie haar hele leven moeten dealen met weerstand in de vorm van tegenwerking, ontmoedigen, niet begrijpen en niet serieus nemen. Haar advies is om jezelf trouw te blijven en negatieve reacties van de buitenwereld zo veel mogelijk te negeren.

Wat verstaat u onder intelligente creatiekracht?

Intelligente creatiekracht gaat over jouw unieke capaciteiten en vaardigheden en zit onze natuur. Toch zijn maar weinig mensen zich hier van bewust. Zodra je dit potentieel in jezelf ontdekt, kun je bergen verzetten. In mijn boek vergelijk ik creatiekracht met een geboorteproces. Op een bepaald moment in mijn leven heb ik mijn kinderwens losgelaten, terwijl ik eens droomde van een gezin met acht kinderen! Bij het loslaten voelde ik een kracht vrijkomen die ik heb gebruikt om acht levensprojecten te bedenken waarvan er vier al zijn uitgevoerd. Het op de wereld zetten van een kind heeft een natuurlijk ritme en een bepaalde intelligentie die exact hetzelfde is als het doorlopen van een creatief proces. De stappen zijn identiek. Alleen wordt in het ene geval een kind geboren en in het andere geval een boek, een project of een goed doel. Intelligente creatiekracht creëert een positieve energie en kan organisaties helpen een nieuwe richting in te slaan als de omstandigheden daar om vragen. Stel een onderneming zit in slecht weer en de CEO heeft het gevoel er alleen voor te staan. Je kunt in zo’n geval creatiekracht met elkaar delen door bepaalde nieuwe gesprekstechnieken in te zetten. Als de bestuurder in gesprek gaat met de leden van het managementteam, ontstaat er een collectieve intelligentie en vanuit een gedeeld bewustzijn inspireren mensen elkaar om een goede koers voor de organisatie uit te zetten.

Waarom is pionieren belangrijk voor de toekomst?

We bevinden ons in een periode van constante verandering en zijn onderweg naar een onbekende toekomst. In deze context is pionieren vanzelfsprekend. We hebben pioniers nodig voor het bedenken en implementeren van nieuwe oplossingen op het gebied van energie, gezondheidszorg, klimaat, milieu, veeteelt en landbouw. Enkele jaren terug werkte ik bij Jeugdbescherming. De problemen daar bleken zo vast te zitten dat de Inspectie Jeugd en Gezondheidszorg werd gevraagd om mee te kijken hoe dingen anders zouden kunnen. Volgens de Inspectie betrof het een landelijk probleem en had de overheid steken laten vallen. Er werd erkend dat het systeem niet meer werkt, toch bleef het stil na hun onderzoek. Bij Jeugdbescherming veranderde er op termijn weinig tot niets. Er werken allemaal mensen met hart en ziel die graag willen dat er iets verandert. Een systeemverandering heeft iets anders en radicaals nodig. Ook om de menselijkheid weer terug te brengen. Dat kan van binnenuit, maar in een enkel geval zie je ook dat er nieuwe manieren ontstaan die onafhankelijk van de bestaande systemen worden opgezet. Dat vraagt moed, kennis en kunde en het vermogen om buiten de gebaande paden te kunnen denken. Daarnaast heb je, als je iets wilt veranderen in jouw organisatie of de organisatie waar je voor werkt, ook een basis nodig. In de ruim vijfentwintig jaar dat ik als leidinggevende werkzaam was als (interim)manager bij vooral zorgorganisaties en (rijks)overheidsinstanties en zag daar in veel gevallen een fundamenteel gebrek aan menselijk respect voor medewerkers. Management gebaseerd op controle, angst en wantrouwen zorgt voor een verstoorde houding tussen leiding en medewerkers en houdt die in stand. Organisaties die dit verouderde powermodel hanteren, gaan het niet redden. In de nieuwe structuren zijn zelfsturing en eigenaarschap de pijlers en verdwijnt de veelvoorkomende splitsing tussen regie en eigenaarschap.

U hebt een grote affiniteit met dienend leiderschap. Hoe verhoudt deze leiderschapsfilosofie zich tot pionierend leiderschap?

Dienend leiderschap kent tien gedragskenmerken, waaronder luisteren, empathie, helend vermogen en bewustzijn. Kenmerken die een leider al meer menselijk maken. Deze leiderschapsfilosofie is daarom een uitstekende basis voor de houding van een pionierend leider en daar ligt de link. Mijn ervaring is wel dat de gedragskenmerken van dienend leiderschap niet een op een zijn over te nemen in welke organisatie dan ook. Daarom heb ik er nieuwe inzichten aan toegevoegd. Een belangrijk inzicht is om eerst goed te kijken naar het bewustzijn en de bedrijfswaarden van de organisatie en haar medewerkers en daar op aan te haken. Hieruit kan volgen dat een pionier die streeft naar organisatieverandering aanhaakt op enkele gedragskenmerken van dienend leiderschap en andere achterwege laat. Ik sprak ooit een bestuurder die grote moeite had met helend vermogen: ‘Dat is niks voor ons, daar geloof ik niet in, veel te soft.’ Begrijpelijk, want zijn onderneming focust op het beter willen zijn, competitie en succes. In mijn boek noem ik dat een ‘oranje’ waardesysteem, gericht op zelfontplooiing en rationaliteit. De waardesystemen die hier boven liggen, hebben de kleuren groen, geel en turkoois. Bij turkoois zit je als organisatie op het hoogste niveau van dienend leiderschap. Je hebt afstand genomen van het traditionele top-down management en de macht is verdeeld over alle medewerkers. Door de dynamische en open structuur kan de organisatie voortdurend bijsturen en is ze veel slagvaardiger. Ondernemingen kunnen veel wendbaarder voor de toekomst worden als ze begrijpen hoe de bedrijfswaarden overeenkomen met die van hun medewerkers. Dat is een slag die ik met mijn boek gemaakt heb.

In organisaties waar de bedrijfsvoering hapert, is er vaak iets mis met het systeem. Om dat systeem weer gezond te maken, adviseert u gebruik te maken van ‘thrivability’.

Thrivability gaat om het tot bloei brengen van mensen, de organisatie en in bredere zin de wereld. Mensen die ‘thriven’ zijn meer betrokken, veerkrachtig, creatief en productief. Een voorwaarde voor het centraal stellen van thrivability in je onderneming is dat alle medewerkers zich veilig voelen. In een organisatie is mij ooit gevraagd om te kijken naar een team met creatievelingen dat slecht functioneerde. Sommige onderhielden bovendien te innige banden met elkaar, althans dat werd verondersteld. Al snel bleek een aantal mensen niet op de goede plek te zitten. Ik sprak toen voor mezelf de intentie uit om elke medewerker in dit team de voor hem of haar meeste passende functie te geven. Na een goed gesprek met alle teamleden waarin ik mijn vertrouwen én mijn verwachtingen uitsprak, ben ik daar mee aan de slag gegaan. Binnen een jaar vertrokken zes medewerkers, omdat er niets meer viel te roddelen. De opengevallen plaatsen kon ik snel invullen en daarna ging het van een leien dakje. Het bedrijf kreeg meer werk en floreerde als nooit tevoren. Door mensen vertrouwen te geven, stimuleer je hun creatiekracht en kunnen ze echt alles aan!