Anderhalf jaar werkten Jakob van Wielink en zijn team aan hun boek Het ambacht van de secure base coach, vaak tussen de bedrijven door. Van Wielink zelf het liefst op het randje van de deadline, zijn collega Marnix Reijmerink in keurig tevoren vastgestelde blokken, zoals hij altijd al gewend is te werken. Het is een Gesamtkunstwerk geworden, een dikke pil met de allure van een naslagwerk, met een uiterst precies, afgewogen taalgebruik. Dat kan ook niet anders, als je – zoals Van Wielink – twee jaar geleden samen met Riet Fiddelaers-Jaspers en Leo Wilhelm nog het boek Taal van Transitie hebt geschreven.
Deze keer werkte hij samen met een nieuw team, met behalve Reijmerink en Wilhelm ook Klaartje van Gasteren en Anne Verbokkem-Oerlemans. Alle auteurs zijn verbonden aan De School voor Transitie, die op het terrein van het Dominicanenklooster in Huissen (Gld.) is gevestigd.
De precisie en de diepgang van het werk maken nieuwsgierig, zeker omdat Van Wielink en zijn team ervoor hebben gekozen geen algemeen boek over coaching te schrijven, maar specifiek de secure base coach naar voren te schuiven, in combinatie met de transitiecirkel, een model dat het gedachtegoed beschrijft.
Het concept secure base coach is gebaseerd op de hechtingstheorie van John Bowlby, een bekende psychoanalyticus, vertelt Van Wielink. ‘Bowlby deed voor de Wereldgezondheidsorganisatie onderzoek in kinder- en weeshuizen. Tot zijn verbazing ontdekte hij dat er meer kinderen overleden in kinderhuizen waar de hygiënische omstandigheden goed waren maar waar het ontbrak aan motherly care, dan andersom. Dat zette hem aan het denken. Kennelijk zijn hygiëne en eten niet de enige factoren voor de vraag of de menselijke soort overleeft, maar speelt er veel meer.’ Mary Ainsworth, met wie Bowlby samenwerkte, kwam met de benaming secure base. ‘Zij deed onderzoek naar de vraag waarom militairen de bereidheid hebben ten strijde te trekken, zonder dat ze weten of ze terugkomen. Dat bleek niet te maken te hebben met de militaire rangorde, maar met een gevoel van innerlijke veiligheid, dat wordt geïnstalleerd door de leidinggevende.’
Caring en daring
Mensen hebben dus baat bij een secure base, is de logische gevolgtrekking. De term is bewust niet vertaald: het woord ‘veilig’ dekt slechts een van beide betekenissen in het Engels. De connotatie met zowel geborgenheid als experiment en uitdaging is minstens even belangrijk. De secure base coach werkt dan ook vanuit onvoorwaardelijke acceptatie van de mensen die hij tegenover zich ziet, zoals Van Wielink het formuleert. ‘Een secure base coach biedt een ruimte om de hele belevingswereld en de context van zijn cliënt welkom te heten, met alle ervaringen, emoties, gedachten, lichamelijke en spirituele sensaties die daarbij horen. De hele mens, kortom. Dat noemen we caring, een comfortzone creëren. Dat is het vertrekpunt om op het scherp van de snede op zoek te gaan naar nieuwe beweging in het verhaal, om een toekomst mogelijk te maken en nieuwe perspectieven te creëren. Dat noemen we daring. Een secure base coach maakt voortdurend die beweging tussen caring en daring.’
Juist door het aspect daring onderscheidt de secure base coach zich van therapeuten en andere begeleiders op het gebied van de geestelijke gezondheid. ‘Het gaat niet om de therapeutische bubbel waarin je met elkaar terechtkomt’, zegt Van Wielink. ‘Dat is slechts één aspect van het verhaal. Het uiteindelijke doel is een stap verder te zetten, een transitie tot stand te brengen. Zoals John Bowlby zegt: het leven is niet bedoeld om veilig te zijn, maar een aaneenschakeling van avonturen die vertrekken vanuit de secure base.’
In de relatie tussen cliënt en coach kan de secure base coach de rol van bron vervullen, zegt Marnix Reijmerink. ‘De secure base begeleider kan die bubbel overstijgen. Ik zie hem als iemand die iets installeert bij zijn cliënt, een soort nieuwe levensenergie. Hij heeft een actieve rol, biedt handvatten en perspectief. Eigenlijk zet hij een nieuwe energie in beweging bij zijn cliënt. Door de bereidheid iemand helemaal te verwelkomen, maar ook op het pijnlijke af maximaal uit te dagen. Door ervaarbaar te maken: ik zie hoe je worstelt met je pijn, maar weet dat er een andere weg is.’
Slappe hap
Die beweging is noodzakelijk, want het gaat immers om transitie. En dat gaat aanmerkelijk verder dan een verandering, legt Reijmerink uit. ‘Verandering zien wij als iets dat feitelijk verandert. Je verhuist, je krijgt een nieuwe leidinggevende, de organisatie stapt over naar een nieuw IT-systeem. Dat is voor iedereen hetzelfde. Maar hoe mensen daarmee omgaan, cognitief, emotioneel, fysiek en spiritueel, is voor iedereen anders. En als we het daar niet onderling over hebben, door te vragen hoe het voor de ander is, zal het voor teamleden steeds moeilijker worden zich te verbinden met de collega’s, het team en de organisatie. Dat is ook de reden waarom veel veranderingen in organisaties mislukken. Omdat het management te weinig oog heeft voor wat zich in en tussen mensen afspeelt tijdens zo’n verandering. Mensen hebben het nodig stil te staan bij wat er was, zodat er ruimte ontstaat voor een nieuw perspectief en een nieuwe toekomst mogelijk wordt.’
Vaak gaan de problemen die mensen hebben met veranderingen nog veel dieper en is hun weerstand terug te leiden naar grote gebeurtenissen in hun persoonlijk leven. Secure base coaches zijn niet bang om naar die grote blokkades te wroeten. ‘De reden waarom iemand bij ons aan de deur klopt is meestal praktisch’, vertelt Van Wielink. ‘Bijvoorbeeld een leider die zegt: ik krijg nu al twee jaar feedback dat ik verbinding moet zoeken met mijn team, of een manager die enorme moeite heeft zijn team naar een next level te brengen. “Het is slappe hap geworden, ik wil daar beweging in krijgen.” Maar de oorzaak dat het vastloopt, is vaak een heel andere.’
Van Wielink vertelt hoe hij een jaar of tien geleden een vrouw van rond de veertig begeleidde, die voor haar werk regelmatig ’s avonds op stap moest om lezingen te geven. ‘Maar ze durfde niet. Ze was bang in het donker, ze was bang om in de auto te stappen. Dat was een enorm beletsel. Ze wist: ik moet hier iets aan doen om verder te kunnen gaan. Toen we naar levenslijnen gingen kijken, vertelde ze over het plotselinge verlies van haar moeder, toen zij zelf nog geen tien jaar oud was. Ze had geen afscheid kunnen nemen. Ze bleef met onbegrip rondlopen: waar is mijn moeder? Haar oma had met de beste intenties gezegd: mama is een sterretje geworden. In die sessie vertelde ze hoe ze jarenlang, zonder dat iemand het wist, ’s avonds naar buiten ging om op zoek te gaan naar haar moeder aan het sterrenfirmament. Zoveel jaren later realiseerde zij zich dat ze bang was geworden voor het donker omdat ze elke keer dat ze buiten was, ze haar moeder miste.’ Van Wielink besloot ’s avonds met haar naar buiten te gaan, hand in hand, om die emoties alsnog op te roepen en afscheid te kunnen nemen. ‘Dat was daring van haar, omdat ze op zoek durfde te gaan naar wat zich werkelijk in haar brein afspeelde. En daring van mij, omdat ik met haar naar een plek bewoog die vol was van pijn en angst, emotie, twijfel.’
Emotioneel risico
‘Dit is wat je in begeleiding van mensen en teams keer op keer ontdekt’, zegt Reijmerink. ‘Hoe meer emotioneel risico ik neem, hoe veiliger het tussen de cliënt en mij wordt. En des te groter de stappen kunnen zijn die iemand neemt om een transitie tot stand te brengen in zijn leven of zijn werk.’
Het boek is doortrokken van dit besef, zegt Van Wielink. ‘Samen met een collega in Amerika ben ik bezig met het ontwikkelen van een internationaal programma over self awareness voor coaches en therapeuten. Als jij als coach zelf bang bent voor verlieservaringen uit je eigen geschiedenis, omdat ze te groot of te pijnlijk zijn, dan heeft dat onmiskenbaar invloed op de mate waarin je in staat bent dat te onderzoeken in de relatie met de cliënt. Wij moeten onze eigen geschiedenis kennen, voordat wij in de werkelijkheid van een ander stappen. Dat is in de afgelopen tientallen jaren helaas ondergesneeuwd geraakt, maar het hoort ook bij je bekwamen in het ambacht. We zijn ons te veel gaan focussen op ons instrumentarium, op onze technieken. Maar uit onderzoek weten we dat het uiteindelijk de persoon van de begeleider is die het verschil maakt.’
Het gaat best diep, voor coaching en begeleiding van mensen die in feite beter willen functioneren op hun werk. Reijmerink: ‘Je kunt denken: moeten we het echt over deze diepgaande thema’s hebben om met die irritante baas te leren omgaan? Maar als je in die relatie met die baas duurzaam iets anders wilt kunnen doen en voelen, ontkom je er niet aan dan iets verder te kijken dan je neus lang is. Dat is de uitnodiging die wij constant naar mensen doen. Omdat dat werkelijke transitie mogelijk maakt, in plaats van een quick fix.’
Van Wielink: ‘Jij bent de meester over je leven, jij bepaalt hoeveel vreugde je wil toelaten in je leven. Ik denk niet dat alles maakbaar is, maar de keuze om innerlijk vrij te zijn, om weer vreugde te kunnen ervaren, dat is het begin van een betekenisvolle reis. Een reis van vallen en opstaan, maar wel buitengewoon waardevol.’
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
