1. Permanente liminaliteit. Wanneer we niet écht breken met oude gewoonten en geen nieuwe keuzes durven te maken, blijven we hangen in het ondertussen. We wéten ergens wel dat we moeten veranderen, maar het lukt niet. Het niet aanpakken van structurele problemen geeft langdurige onzekerheid en stress.
Onze samenleving blijft om nog een andere reden hangen in het ondertussen. Door een onbegrensde waarde centraal te stellen (fixatie op oneindige economische groei), stimuleren we onbegrensd gedrag en hebben we het voortdurend spelen met grenzen in onze cultuur normaal gemaakt. The sky is the limit, fake it till you make it. In een begrensde wereld gaat dit vroeg of laat fout en raken Aarde en mens uitgeput.
2. Verslaving aan ervaringen. We lopen het liefst om de veranderpijn heen. Het moet allemaal wel leuk en inspirerend zijn. Als een soort experience junkies willen we wel de rush van een bijzondere ervaring, maar liever niet de pijn om tot daadwerkelijke verandering te komen. Heel veel ‘praten over’ en weinig ‘actie tot’. We dempen de leegte die we voelen met opwinding, comfort food en andere middelen, waardoor onderliggende problemen blijven bestaan.
3. Wilde verhalen. Wanneer gebruikelijke ideeën over goed en fout, mooi en lelijk, waar en niet waar, ter discussie staan, is het onduidelijk wie of wat we moeten geloven. Dat is gekmakend verwarrend. Emoties, gedrag en verhalen zijn besmettelijk. We worden verleid te geloven in bizarre verklaringen en nieuwe tweedelingen. Zonder duidelijk verhaal verzinnen we er een.
4. De trickster. Tricksterlogica bevrijdt mensen van oude ideeën, schudt de boel op en biedt ruimte voor vernieuwing. Spelen met grenzen en vanzelfsprekendheden daagt mensen uit om te beslissen of iets gewenst of ongewenst is. Een van de favoriete grenzen van het tricksterspel is die tussen feit en fictie, waardoor het spelen met woorden en beelden belangrijker dreigt te worden dan de feitelijke inhoud van rapporten en dossiers. En dat is tricky. Het grootste gevaar komt niet van mensen die trickstergedrag vertonen, maar van mensen die te weinig weerstand bieden aan halve waarheden, valse beloftes en keiharde leugens. En dat zijn we bijna allemaal.
5. Intense machtsstrijd. Fundamentele veranderingen brengen onvermijdelijk machtsverschuivingen met zich mee. Dat kan leiden tot een intensieve en soms gewelddadige strijd over wie de nieuwe koers bepaalt en wie de gevolgen van veranderingen het meest voelen. Om een vreedzame overgang te kunnen maken naar een nieuwe situatie, zal ook de zittende macht bereid moeten zijn te veranderen. Niet eenvoudig, omdat zij vaak grote belangen hebben bij de oude situatie.
Kortom, het zijn tricky tijden. Helaas zijn de gevaren van liminaliteit voor vele organisaties en politici een goed businessmodel. Om tot transformaties te komen, zullen we in de spiegel moeten kijken. Ons bevrijden van leugens. Patronen durven doorbreken. Niet splijten maar verbinden. Vragen stellen én luisteren. Twijfelen én kiezen. Met leiders die dit emotionele proces zorgvuldig begeleiden, anders komt er opstand tegen hen die falen. Zo is het altijd geweest. Zo zal het altijd zijn. Samen maken wij de wereld.
Jitske Kramer maakte een video rond de tussentijd. Bekijk hem hier.
Kom ook
Op 11 november 2024 geeft Jitske Kramer de Masterclass Tricky Tijden. Een volle dag in het thema verandering en transformatie. En specifiek in de intrigerende, gekke, enge, spannende, avontuurlijke en turbulente tussentijd van verandering. Bekijk het programma >
Over Jitske Kramer
Jitske Kramer is antropoloog, internationaal spreker, bestsellerauteur en oprichter van Human Dimensions. Van haar boeken De Corporate Tribe, Building Tribes, Deep Democracy, Jam Cultures, Wow! Wat een verschil, Voodoo, Werk heeft het gebouw verlaten enTricky Tijden zijn meer dan 150.000 exemplaren verkocht. Haar boeken zijn vertaald in het Engels, Duits en Russisch.
