Wij zijn Nederlanders en dat helpt niet bij de acceptatie van Gratis. Met Gratis bedoel ik niets, noppes, nada. En dus niet een klein beetje betalen voor weinig kwaliteit. Ik bedoel gratis zoals veel op Internet gratis is, zoals De Pers in de trein gratis is. Of zoals u kunt kiezen tussen het boek Zen to done en de gratis legale download van het e-book. Dat geldt ook voor Upgrade your life: het boek en de download. (Dank aan lifehacking.nl.) Natuurlijk vinden veel beokhandels of uitgevers deze combi niet leuk, want ja, Nederlanders kiezen de gratis download. (Overigens bestaan e-books al tientallen jaren. Het Project Gutenberg bijvoorbeeld is in 1971 gestart om boeken digitaal en gratis beschikbaar te stellen.) Auteurs komen met nieuwe modellen om uit te geven en de digitale uitgaven kosten niets. Lawrence Lessig zou dit in zijn recente boek Remix ('Making art and commerce thrive in the hybrid economy') een voorbeeld van een hybride noemen. Hybride is een businessmodel dat elementen van commercie en delen ('sharing') in zich heeft.
Maar er zijn andere voorbeelden van gratis, wat dichter bij huis: de content die u nu leest. Hoogwaardig content (dat vinden wij als redactie tenminste) en u betaalt niets. Het verdienmodel hier is natuurlijk u informatie te geven dat u aanzet een boek te bestellen. Zo zijn de businessmodellen van menig (management) weblog gebaseerd op dienstverlening.
Gratis ('Nieuwe economie in de digitale tijd') is ook het onderwerp van het langverwachte boek (komt in januari uit) van Chris Anderson. Met Gratis analyseert Anderson een belangrijk tweede businessmodel, de zogenaamde 'Freeconomy', van de digitale wereld, na de Long Tail. Gratis is ook het thema van een recente aflevering van het blad Management Team. Het artikel Alles gratis maar niks voor nop geeft een reeks voorbeelden van succesvolle 'gratis' modellen. Want natuurlijk moet ergens geld mee verdiend worden. Het model van veel hedendaagse artiesten die hun muziek 'weggeven' als download, in ruil voor meer fans, meer optredens en duurdere kaarten bij optredens en aanvullende merchandising zoals populaire tunes in ringtones.
De auteurs van de eerdergenoemde boeken bieden aanvullende diensten aan, bijvoorbeeld de implementatie van de kennis in een organisatie. Er wordt eventueel nog wat reclame omheen geplaatst. Ook andere auteurs hebben nieuwe modellen bedacht. Een hulpmiddel daarbij is Lulu. Lulu.com biedt de mogelijkheid een boek te publiceren en on-demand te printen. Willem Scheepers van Managementpro.nl heeft inmiddels een divers aantal stukken gebundeld in boeken als Ben een managementpro en Wordt een managementpro. Boeken zijn op Lulu.com te downloaden (niet kosteloos, daar is ManagementPro voor) en in print te verkrijgen. Ook de auteurs van het weblog InnovatiefOrganiseren hebben een bundeling van hun stukken op de weblog samengevoegd in dat kan beter!: 'Twee jaar innovatief organiseren in Vijftig Columns'.
De hamvraag is natuurlijk: wat zijn de effecten van "gratis" voor de boekenmarkt als het model in de breedte succesvol wordt? De muziekindustrie biedt hier vergelijkingsmateriaal. De tussenhandel voor de logistiek (boekwinkel, maar ook de online stores die drijven op verzenden) zal verdwijnen, net zoals de platenwinkel in pure vorm een niche aan het worden is. (De FreeRecordShop (let even op het woordje Free:) bevat bijna geen muziek meer, maar bijvoorbeeld boeken). Ook uitgevers zullen anders om moeten gaan met hun klanten, de auteurs dus. De aandacht zal sterker op het redactionele vlak en marketing komen te liggen, want logistiek is nauwelijks aan de orde. Auteurs kunnen ook makkelijk om de uitgever heen en hun eigen handel opzetten. Het e-book wordt een PR-artikel om allerlei andere diensten te verpakken. Op boekenvlak staan we pas aan het begin van veel innovatie. De technieken zijn er, de voorbeelden beginnen te komen.
Chris Anderson gaat het zijn uitgevers in elk geval moeilijk maken. Hij ziet het papieren boek als een visitekaartje voor zijn lezingen, dus desnoods gratis weggegeven. (Lees het stuk Nieuw! Gratis boeken.) Hiermee volgt hij het voorbeeld van veel hedendaagse muzikanten. En in de vertaling van het nieuwe boek Uitblinkers van Malcolm Gladwell zit een code om extra materiaal te kunnen downloaden. De site van Uitgeverij Contact meldt hier verder niets over (zelfs niet dat het boek verschenen is, maar dat terzijde), bij Managementboek.nl is het eerste hoofdstuk netjes te lezen (en dat smaakt naar meer; lees ook Succes is geen toeval). Maar als er ergens digitale extra content gaat verschijnen, dan zal dat snel gratis te krijgen zijn. Zo werkt Internet.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
