Die eerste aflevering is niet minder dan een blauwdruk voor wat volgt. De Engelse versie, de oervader waarvan naar verluidt Mark Rutte alle dialogen uit het hoofd kent, is mij te Brits, hoewel de prachtige repeterende knipoog naar de Engelse versie ‘I can’t possibly comment on that’ een blijvertje is natuurlijk. Maar goed, laten we dat voor wat het is, een gimmick, de centrale boodschap uit de serie is zo veel belangrijker: het gaat niet om geld maar om macht. Geld is een houten huis dat na tien jaar instort, macht is het stenen complex dat na eeuwen nog staat.
Het fundament van dat stenen complex is leiderschap. En precies dat fundament wordt in rap tempo verkwanseld. Eigenbelang is de aanjager, macht het doel. Het stenen gebouw dreigt dus onder zijn eigen gewicht te bezwijken en als een kaartenhuis in te storten. Een paradox die wel wat weg heeft van wat Menno Lanting als disruptieparadox bestempelt: disruptie is de spiegel die bedrijven wordt voorgehouden en ongefilterd hun onvermogen toont om regie te pakken in een veranderende wereld, en dan inderdaad links en rechts worden ingehaald door concurrenten die wel de geboden kansen hebben gegrepen. Uitholling van binnenuit dus. En niet van buitenaf zoals de literatuur ons wil doen geloven.
Zo is het het zinloos najagen van macht dat ervoor zorgt dat diezelfde macht van binnenuit wordt uitgehold, ook een soort disruptieparadox. Het duidelijkst zie je dat in de politiek. Waar te pas en te onpas van leiderschap wordt gerept, blijkt daar allengs minder sprake van. Zelfs een grensoverschrijdend belang als het klimaat wordt door politici gebruikt om de eigen macht te vergroten. Als daarmee ook het klimaat wordt gered, is dat mooie bijvangst. Maar als er geen boter (geld, heel veel geld) bij de vis wordt geserveerd, om maar even in de metafoor te blijven, lijkt die kans bijzonder klein. Bedrijven lijken in het klimaattheater dan weer wel het grotere belang te willen dienen, leiderschap te tonen, maar je kunt je toch niet aan de indruk onttrekken dat hier tegelijk wel degelijk een eigenbelang wordt nagestreefd, namelijk: business.
Leiderschap is gewenst. Maar dat ontbreekt. Sinds de introductie van ‘ethisch leiderschap’ waarmee ‘kwaadaardig leiderschap’ werd ontkend (jaren ’70), lijkt het volgens Joep Schrijvers (Hoe raak je ze kwijt?) wel ‘alsof de leiderschapsindustrie aan suikerziekte lijdt, zo zoetig zijn alle verhalen. In de literatuur ontbreekt het onderwerp bijna volledig. Het gaat over persoonlijke effectiviteit, over ethiek en over transformationeel leiderschap. Honing en bloemetjes. Azijn lijkt niet meer te bestaan. Maar kwaadaardig leiderschap is er natuurlijk wel degelijk.’ Ook hier: hoe meer er over (leiderschap) wordt gesproken, hoe minder er sprake van is.
Een van de beroepsdeformaties van een redacteur is dat ie alles door een professionele bril ziet. Kan ik er wat mee? Zo ook House of Cards. Feitelijk is de hele serie natuurlijk de ultieme verfilming van Machiavelli’s De heerser, maar ik wil toch wel de fraaiste quote er even uitlichten: ‘Weet je wat zo leuk is aan mensen? Je kunt ze zo heerlijk bedonderen.’ Leiderschap anno 2017 in een zin geperst? I can’t possibly comment on that.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
