Hoe raak je ze kwijt? van Joep Schrijvers is een boek waarin veel te leren valt voor diverse partijen: de leider zelf, zijn volgers en de raden van toezicht. Een baanbrekend boek dat niet genegeerd mag worden.
Schrijvers maakt geen onderscheid tussen het overbekende manager en leider, de auteur vat management op als een speciaal geval van leiderschap. Goed leiderschap heeft een uiterste houdbaarheidsdatum, hooguit een aantal jaren. Slecht leiderschap is volgens Schrijvers onethisch, falend, verkwistend, autoritair en voor de eeuwigheid. Acht verschillende types worden beschreven: van de zakkenvuller en de narcist tot en met de Messias en de incompetente manager. Zonder dat haar naam genoemd is, zien we Merkel in de categorie ‘Narcist’ staan. “Wir schaffen das”, is de aanleiding en “‘Wie dat roept lijdt aan pathologische aandoening die in de wereld van de psychotherapie wel het moeder Teresa-syndroom wordt genoemd”. De typen zijn leuk om te lezen maar wat de waarde ervan is, weet ik niet. Had in ieder geval moeite met de combinatie Merkel en narcist.
Interessanter vond ik het hoofdstuk waarin de vraag wordt gesteld en beantwoord: Waarom ontsporen leiders? Een van de antwoorden daarop die Schrijvers geeft, is ‘succesverslaving’. Het begint allemaal normaal maar uiteindelijk ontspoort de leider. Leiderschap blijft maar enkele jaren fris. In dat zelfde hoofdstuk wordt de minstens zo interessante vraag aan de orde gesteld: waarom mensen dit allemaal laten gebeuren. Waarom zijn ze zo volgzaam en gedwee? Volgzaamheid blijkt een lucratieve strategie te zijn. Mensen ‘maken sommen’ en berekenen hun kansen. Daarnaast hebben mensen veel over voor orde en rust, stelt Schrijvers. Een klein zinnetje waar je zo over heen kunt lezen maar waar veel gezegd wordt wat er niet staat. De zin riep associaties bij mij op met de fototentoonstelling van Jan Banning. Deze fotograaf maakte foto’s van burgers in communistische regimes. Bij een van de foto’s zien we burgers met posters van Lenin en Stalin op de achtergrond. Het bijschrift had als strekking: mensen verlangen weer naar vroeger, naar orde, rust en duidelijkheid.
Wat opvalt aan dit boek is dat Schrijvers actuele zaken niet schuwt maar zich laat inspireren door oude inzichten (zoals de schrijver Étienne de La Boétie die in de 16e eeuw leefde). Maar deze inzichten zijn zeker niet verouderd.
Er worden diverse oorzaken genoemd van slecht leiderschap zoals defecten van de leider zelf, oorzaken door de gedweeë volgers, falend toezicht en slechte omgevingen. Maar de meest interessante oorzaak die m.i. tot nadenken stemt, is de rol van de leiderschapsindustrie. Veel boeken over leiderschap en veel seminars en trainingen over dit onderwerp zijn volgens Schrijvers mierzoet. En hij heeft gelijk. Op business scholen worden ideale werkelijkheden verteld zonder dat ingegaan wordt op de bijwerkingen. De bijsluiter wordt niet bijgevoegd. De leiderschapsindustrie heeft de verkeerde vraag gesteld: “Hoe zorgen we voor goede leiders?” in plaats van de vraag: “Hoe voorkom je ontspoorde leiders?” Een knap inzicht dat de ogen opent. Of dat tot een verandering (op korte termijn) zal leiden, is natuurlijk maar de vraag. Dat zal enige tijd kunnen duren. De belangen zijn behoorlijk groot. Dit gedeelte van het boek vond ik het meest interessant (hoe kan het ook anders als docent aan een business school). De leiderschapsindustrie lijkt het volgende paradigma te hanteren: ‘we hebben alleen uitdagingen’ en ‘problemen kennen we niet’. Wanneer veel CEO’s deze aangeleerde positieve houding hebben, willen ze vaak positieve boodschappen bij de in-companytraining. Zeg daar dan maar eens nee tegen als opleidingsbureau. Maar waarom dan mierzoete leiderschapsboeken? Auteurs hebben toch voldoende distantie en kunnen idealisme en realisme toch goed onderscheiden? Nee, zegt Schrijvers. Het volk wil bedrogen worden en wil die positieve boodschappen graag horen. In dit verband worden een paar kleine speldenprikjes uitgedeeld aan onze nationale positiviteitsgoeroe Ben Tiggelaar, zonder overigens dat diens naam genoemd wordt.
Een klein puntje van kritiek op het uitstekende Hoe raak je ze kwijt?: de vele opsommingen die de auteur geeft zijn soms lastig te volgen door het boek heen. Soms komt dat door hemzelf omdat hij niet consequent dezelfde titels gebruikt. In de meeste gevallen ligt dat aan de uitgever die hier iets meer werk van had mogen maken: kopjes en subkopjes zijn lastig te onderscheiden.
De waarde van dit boek is dat Joep Schrijvers een volkomen ander perspectief durft in te nemen en de roze bril durft te verruilen voor een echt donkere bril. En dan de kunst van het vragen stellen toepast door een ongemakkelijke vraag te stellen: Hoe voorkomen wij slechte leiders?
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boom schreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
