Mijn ego heeft altijd gelijk - ‘Inzicht in de streken die het ego ons levert’

Mijn ego heeft altijd gelijk is geen boek dat zich specifiek op managers richt, maar ook voor hen valt er best wat uit te leren. Zo verwachten sommige mensen, dus ook managers, dat ze vanwege hun eigen belangrijkheid een speciale behandeling verdienen en meer recht op privileges hebben dan anderen. In de psychologie gaat dit fenomeen door het leven als ‘narcistische entitlement’. Deze en andere concepten zijn te vinden in Mijn ego heeft altijd gelijk.

Levenswijsheid

Volgens Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit, leer je geen levenslessen uit boeken. Je leert van het leven, niet van de woorden van anderen. Levenswijsheid vergaar je alleen proefondervindelijk, door te leven. Maar stelt de auteur vervolgens, een boek kan wel uitdagen om op een andere manier naar zowel de eigen motieven en gedragingen te kijken, als naar die van anderen.

Wetenschap

Vonk beschrijft de werking van ons ego. Ze baseert zich daarbij op resultaten uit wetenschappelijk onderzoek en op ervaringen uit het dagelijks leven Ze hoopt dat met die kennis er nieuwe ontwikkelingen en mogelijkheden in beeld komen. Vonk waarschuwt de lezer wel om niet te veel tips en ‘tools’ te verwachten. Ze gelooft namelijk niet in trucs om je zelfvertrouwen of zelfkennis te verbeteren.

Ego

In de zoektocht naar de betekenis van de drie belangrijkste woorden in de titel en subtitel, ego, zelfbedrog en zelfkennis laat de begrippenlijst van het boek de lezer bij twee van de drie woorden in de steek. ‘Ego’ omschrijft Vonk als gevoel van eigenwaarde.

Maar wat ze nu precies bedoelt met ‘zelfbedrog’ en ‘zelfkennis’ wordt niet duidelijk. Bevreemdend, want er staan wel veel andere woorden in de begrippenlijst met het voorzetsel ‘zelf’, waaronder zelfacceptatie, -actualisatie, -beeld, -compassie, -promotie, -reflectie, -waardering.

Emotionele incontinentie

Vonk citeert met instemming Yuval Noah Harari. Die stelt dat mensen makkelijk te manipuleren zijn omdat ze zichzelf niet goed kennen. Verder zegt Harari dat veel mensen vertrouwen op alles wat er in hen opkomt. Vonk vult deze opvatting aan door te verwijzen naar mensen die ongelimiteerd uiting geven aan alles wat ze denken, voelen en vinden onder het motto: ‘Ik ben gewoon mijn authentieke zelf.’ Vonk noemt dit ‘emotionele incontinentie’.

Introspectie-illusie

Vonk relativeert ook het nut van introspectie. De ‘introspectie-illusie’ betreft het idee dat we onze eigen mentale processen kunnen waarnemen. Dat we de oorsprong van onze gedachten, gevoelens en voorkeuren kennen via introspectie. Wat we ‘leren’ uit introspectie is afkomstig van de verhalenverteller in onszelf. Daarmee doelt Vonk op het deel van het zelf dat onze ervaringen en gedragsreacties duidt en verbanden legt waardoor er een coherent verhaal ontstaat.

Valkuilen en andere ideeën

Puntsgewijs volgen hieronder een aantal ideeën gerelateerd aan de streken die ons ego met ons uithaalt, waar ook managers gevoelig voor zijn:

Zelfbeeld is opgebouwd uit alle gedachten, gevoelens, oordelen en herinneringen die iemand heeft over wie hij is. Het zelfbeeld kan feitelijke kennis bevatten, maar het hoeft niet overeen te komen met de werkelijkheid.

We blijken gevoelig te zijn voor ‘slijmen’. Een valkuil waar ook managers makkelijk - onbewust - in vallen. De ‘slijmerd’ heeft de intentie bij de ander in de gunst te komen.

De laatste tijd is er veel aandacht voor diverse vormen van grensoverschrijdend gedrag. Betrokkenen lijken vaak te lijden aan ‘morele amnesie.’ Dat is het selectief vergeten van de eigen morele overtredingen om het zelfbeeld te beschermen.

Sommigen lijden aan het imposter-syndroom. Ze hebben gevoelens van angst om door de mand te vallen omdat ze geloven (al dan niet terecht) dat hun succes niet door hun eigen prestaties verdiend is.

Managers hebben vaak hun best gedaan om op hun huidige positie te komen. Eenmaal gearriveerd lopen ze het risico zichzelf beter en belangrijker te vinden dan anderen, om aandacht en bewondering te zoeken en om weinig rekening met anderen te houden. In dit verband heeft Vonk het over narcisme.

Hoofdstukken

In Mijn ego heeft altijd gelijk staat de kortst mogelijke inhoudsopgave. De zes hoofdstukken van het boek hebben de volgende titels: Blinde vlekken, Roze bril, Kleine ego’s – grote ego’s, Het strategische zelf, Bevrijd je van je ego, De narcistische samenleving.

Eigenlijk bieden deze titels, zonder verdere onderverdeling, de lezer geen handvat bij het selecteren van wat hij wil lezen. Voor een boek met en stevige omvang van 278 bladzijden is dit eigenlijk onbegrijpelijk. Met een kleine moeite kan de alfabetisch geordende begrippenlijst geordend worden per hoofdstuk. Dan was er een bruikbare inhoudsopgave.

Degelijk en persoonlijk

Mijn ego heeft altijd gelijk heeft een sobere c.q. wat saaie opmaak. Dat vormt wel een contrast met haar losse en persoonlijke stijl van schrijven. Zo illustreert Vonk regelmatig theorieën aan de hand van haar eigen ervaringen. Zo bekent ze dat ze in haar werk ongeduldig en taakgericht kan zijn. En in de paragraaf over zelfwaardering beschrijft ze de periode waar haar liefdesleven tegenzat en haar aandacht vooral uitging naar wat er niet was. ‘Voor mij veranderde dit toen ik besloot me te richten op wat er wél was.’ En daarmee illustreert ze de theorie dat waar je aandacht op gericht is versterkt wordt.

Voor managers

Ook al zijn veel van de betogen wetenschappelijk onderbouwd, getuige de 24 bladzijden met bronnen, het is absoluut geen taai leerboek geworden. Vonk schreef Mijn ego heeft altijd gelijk voor iedereen die, vanuit persoonlijke of beroepsmatige, interesse meer inzicht wil krijgen in zelfkennis en zelfbedrog. Ook al richt Vonk zich niet specifiek op managers, het boek staat vol inzichten die (ook) hen kunnen behoeden om te impulsief en te zelfverzekerd te reageren. In Mijn ego heeft altijd gelijk krijg de lezer kortom meer inzicht in de streken die het ego met ons uithaalt.