Jenny Odell begon aan Tijd is als een manier om grip te krijgen op klimaatnihilisme dat ze niet alleen bij zichzelf herkende, maar ook bij haar studenten. De onzekerheid over de klimaatverandering roept het beeld op van een onvermijdelijke toekomst. Het apocalyptische eindbeeld is daarin het meest prominent uitgewerkt in onze verbeeldingskracht. De weg daarnaartoe is onbestemd, maar zal verschrikkelijk eindigen. Naast haar motivatie om dit recht te zetten, speelde ook de pandemie mee die ieders tijdsbesef voor een ongekend lange periode op losse schroeven heeft gezet.
Chronos en kairos
Odell wil een ander begrip van tijd uitwerken. Ze haalt inspiratie bij de Oudgriekse begrippen chronos en kairos. Chronos is de chronologische tijd, het eindeloze wegtikken van de tijd met een zeker einde. Chronos gaat over schaarste. Ons leven duurt ongeveer vierduizend weken en daarna is het op. Kairos gaat over in het moment zijn. Tijd en ruimte komen samen in de manier waarop mensen zich verbinden met anderen in een bepaalde context. Kairos maakt dat we ons geroepen voelen om initiatief te nemen en een andere toekomst te creëren.
Productiviteits-bro’s
De geschiedenis van de klok hoort bij het grotere verhaal van kolonisatie en industrialisatie. Arbeiders werden onderworpen aan het regime van de klok. Tijd draait om productiviteit. Arbeid is vervangbare tijd. Denk aan de mechanisatie van werk. Vanuit die filosofie worden werknemers als handjes gezien in plaats van als mensen. Met sensoren en kunstmatige intelligentie wordt iedere handeling gemeten zodat werknemers op hun allerproductiefst zijn. Hier stopt het niet. Met adviezen van productiviteits-bro’s proberen veel mensen hun dagelijks leven zo productief mogelijk in te richten om een zo succesvol mogelijk leven te leiden. Odell ziet tijd liever als een concreet moment, waarin creativiteit kan plaatsvinden. Tijd als lava, die langzaam verder stroomt richting de toekomst.
Vrije tijd, leasure
Als tegenwicht tegen de productiviteitsbeweging is er de laatste tijd veel aandacht voor een langzaam leven. Online influencers laten je meeleven met hun heerlijke langzame leventje in prachtige tropische resorts. Landschappen zijn geen onderdeel van het leven, maar dienen als het decor van de influencer en de spullen die diegene promoot. Odell ziet vrije tijd als een mentale toestand of houding. Net als in slaap vallen. Dat gebeurt alleen als je loslaat. Vrije tijd is meer dan loskomen van je werk. Het bestaat op zichzelf. Het heeft een eigen tijd, ruimte en context.
De voortstuwende tijd
Odell is altijd gefascineerd geweest door tijd. In de dagboekjes uit haar jeugd heeft ze het over “het”. Het rusteloze, voortdurende, veranderende, waardoor alles voorbij gaat. Een onstilbare kracht die het leven voortstuwt. Maar daarbinnen spreekt het moment tot je. De ervaringen van elke dag en alle leermomenten uit het leven tonen je de versheid van ieder moment en de onomkeerbaarheid van de tijd.
Perspectieven en tijdshorizonten
Door de hoofdtekst heeft Odell een ander verhaal verweven. Het verhaal van een autorit en een wandeling. Een uitstapje in haar lokale omgeving in de Bay Area ten zuiden van San Francisco. Ze begint bij de containerterminal in de haven van Oakland en vervolgt haar weg naar de kust. Ze beschrijft alles wat ze tegenkomt, zoals een bibliotheek. Er is weinig uitleg over het waarom van dit verhaal. Het lijkt erop dat Odell aandacht wil vestigen op de verschillende tijdshorizonten van alles wat ze tegenkomt. Van containerschepen tot uitgesleten stenen: alle lichamen (van levende en niet-levende wezens) hebben een andere tijdsdimensie.
Tweerichtingsverkeer
Odell heeft tien jaar geleden vogelkijken ontdekt. Ze keek uit het raam en raakte gefascineerd door het leven van vogels. Via de vogels kon ze een wereld buiten zichzelf zien. Een wereld met een andere beleving van tijd en ruimte. Er zijn eindeloos veel tijdsschalen en ze kunnen met elkaar overlappen. Sommige, zoals de tijdschaal van vogels en stenen, liggen buiten het menselijk perspectief. Dat inzicht helpt Odell om het leven in zich te voelen. Daardoor kan ze in verbinding staan met het leven om zich heen, in plaats van enkel vooruit te schieten in de tijd. Verbinding is tweerichtingsverkeer. We houden elkaar in leven.
Haast
Hoewel het boek een pleidooi is om meer het moment te ervaren, lijkt Odell haast te hebben gehad in het opschrijven van dit verhaal. De inhoud is meer dan fascinerend en het overdenken waard. Maar in de hoofdstukken neemt Odell allerlei zijsporen, bijvoorbeeld over sociale rechtvaardigheid, die haar weghouden van het uitdiepen van de vragen die ze zichzelf stelt. Vaak noemt ze een schrijver en geeft ze een uiteenzetting van de belangrijkste stellingen uit zijn of haar boek, met allerlei citaten. Dat heeft me veel boektips opgeleverd, maar haar eigen analyse en het punt dat ze wilde maken ten aanzien van haar verhaal komen hierdoor in mijn beleving minder goed uit de verf. Mijn indruk is dat ze dit had kunnen oplossen als ze meer tijd had genomen voor de analyse. Zelf was ik ook ongeduldig en had niet de tijd genomen om op de Nederlandse vertaling te wachten. Daardoor moest ik soms woorden opzoeken. Haar vorige boek was uitstekend vertaald. Gelukkig wordt deze ook in het Nederlands uitgegeven.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
