In de geschiedenisverhalen is het beeld ontstaan dat na de Franse Revolutie de bezittende klasse hun eigendommen grotendeels heeft moeten afstaan. In werkelijkheid is het privévermogen van de allerrijksten in Frankrijk nog lange tijd heel groot gebleven. De opkomst van een werkelijke middenklasse is pas in de loop van de 19e en begin van de 20e eeuw ontstaan. De strijd van de socialistische beweging en de vakbonden werd versterkt door wereldoorlogen en economische crises. Dat heeft de verzorgingsstaat opgeleverd, als waarborg van min of meer gelijke toegang tot basisvoorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg). Om het te kunnen betalen ging de invoering ervan samen met de invoering van een stevige progressieve belastingheffing over de hoogste inkomens en vermogens. Piketty wijst ons erop dat deze onvoltooide mars naar gelijkheid in alle opzichten positief is uitgepakt. Denk aan arbeidsproductiviteit, collectieve welvaart, kansengelijkheid. Daarom zouden we moeten doorpakken om de resterende ongelijkheid aan te pakken.
Westerse rijkdom
Piketty wijst in scherpe bewoordingen op de pijnpunten van onze westerse welvaart. In zijn beschrijving van de opkomst van Europa in de 18e en 19e eeuw valt op hoe bovenmatig veel militair geweld is ingeschakeld bij het binnenhalen van grondstoffen en handelsproducten. Bovendien legden deze landen een heel pakket van protectionistische en mercantilistische maatregelen aan landen op, ten behoeve van hun eigen economische ontwikkeling. Nog altijd is protectionisme een belangrijke strategie bij economische ontwikkeling, en wordt in pas een latere ontwikkelfase vrijhandel gepropageerd om minder ontwikkelde landen in een positie te dwingen van permanente afhankelijkheid van het dominant geworden land.
Herstelbetalingen
In de geschiedenis van de slavernij is het opvallend dat bij de afschaffing ervan de houders van tot slaafgemaakten gecompenseerd werden voor het verlies van hun kapitaalgoederen (de tot slaafgemaakten). Haïti heeft Frankrijk een ruime eeuw moeten betalen voor de vrijheid van slavernij in hun land. Maar het gesprek over herstelbetalingen is nog altijd taboe. Piketty is voorstander van een debat, dat vanuit universele rechtvaardigheidsprincipes gevoerd zou moeten worden. Elk land en elke burger zou recht moeten hebben op een deel van de belastingen die worden geheven over de activiteiten van multinationals en de vermogens van miljardairs. De welvaart van de rijke landen bestaat immers alleen bij gratie van de arme landen. Overigens heeft min of meer gedwongen arbeid ook na de afschaffing van de slavernij tot het einde van het koloniale tijdperk voortbestaan.
Gelijkheidsproject
Piketty roemt de verzorgingsstaat en progressieve belastingen, maar ziet nog veel ruimte voor verdere verbeteringen. Allereerst is onderwijs niet zo inclusief als vaak wordt gezegd. Er wordt veel meer geld geïnvesteerd in de hoogste opleidingsniveaus. Discriminatie zit diep in de samenleving. De toegang tot hoge functies zou via quota kunnen worden verbeterd, zonder de identiteit van mensen vast te pinnen. Sociale evenredigheid zou gepaard moeten gaan met herverdeling van bezit. Daarvoor is Piketty’s voorstel een erfbelasting die een erfenis biedt voor iedereen. Dus een deel van alle erfenissen wordt over de samenleving verdeeld, waardoor mensen die niets bezitten ineens een aardig bedrag krijgen. Een oplossing voor het wereldwijde ongelijkheidsvraagstuk ziet Piketty in een wereldwijde belasting van 2%, die aan alle landen wordt uitgekeerd naar rato van inwonersaantal. Daarmee wordt erkenning gegeven aan het feit dat de noordelijke landen hun rijkdom hebben kunnen vergaren dankzij de zuidelijke landen.
Helder en onderbouwd betoog
Het eerdere boek van Piketty waarmee hij is doorgebroken, Kapitaal in de 21e eeuw, heb ik niet gelezen. Ik vond het veel te dik. En als ik Piketty hoorde spreken vond ik hem vaak lang van stof en niet echt duidelijk. Dit nieuwe boek weerspreekt al mijn vooroordelen. Het is een zeer bondig boek. Inderdaad, hij heeft het kort gehouden om mensen zoals mij tegemoet te komen. Hij schrijft in heldere bewoordingen en de hoofdstukken zijn duidelijk opgebouwd. De grafieken en voetnoten geven de nodige aanvulling op het verhaal. De boodschap van Piketty is vooruitstrevend en ik hoop dat hij het debat over de weg naar verdere gelijkheid hiermee weet aan te zwengelen.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
