De val van de Berlijnse Muur werd gezien als een triomf van het Westen. De democratie had gewonnen en verdere mondialisering zou wereldwijd samenwerking, welvaart en vrede brengen. Dit liep anders. Het Westen verwaarloosde zijn geopolitieke belangen door een fixatie op geld en kortetermijnwinst. Amerika en Europa lieten na hun industrieën te vernieuwen en te verduurzamen. De productie werd uit kostenoverwegingen uitbesteed aan China, zonder ons erg druk te maken om milieu, mensenrechten, arbeidsomstandigheden of leveringszekerheid. Europa maakte zich afhankelijk van Russisch gas en het mondiale Zuiden werd verwaarloosd, waardoor Europa wordt geconfronteerd met groeiende migratiestromen.
Westerse hegemonie
In Van muur tot muur lezen we hoe de westerse hegemonie ten onder ging (of gaat?) aan groeiend consumentisme, ongelijke handel, politieke kortzichtigheid en halfbakken diplomatie. Het Westen in chaos achterlatend, struikelend van crisis naar crisis. Tegelijkertijd konden China en Rusland zich ontwikkelen en steeds meer macht naar zich toetrekken. Hoe zijn we op dit punt gekomen? En welke lessen kunnen we leren van de politieke arrogantie en zelfgenoegzaamheid in onze recente geschiedenis? Deze vragen - en de antwoorden erop - staan centraal in het boek van Jonathan Holslag, hoogleraar internationale politiek aan de Vrije Universiteit Brussel. Eerder schreef hij boeken als De kracht van het paradijs, Hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw en Een wereldgeschiedenis.
Onkunde van het Westen
In Van muur tot muur schrijft Holslag dat het niet zozeer de ambitie van China, de sluwheid van Poetin of de hebzucht van Afrikaanse heersers is die bepalend is voor de westerse neergang, maar de onkunde van het Westen zelf. Die onkunde zat bewust en onbewust in tal van zaken. Zo werd de maakindustrie op grote schaal naar China verplaatst en gaven we de gaskraan in handen van Poetin. Daardoor verzwakten we onze eigen economie, en vergrootten we onze afhankelijkheid van autoritaire regimes. Daar plukken we nu de wrange vruchten van. Onder aanvoering van de USA werden er grote oorlogen en tal van militaire interventies in het Midden-Oosten gepleegd, waardoor het Westen voor velen nog meer dan voorheen de grote, onbetrouwbare vijand is. Door burgers vooral als consumenten en stemvee te zien en niets te doen aan de toenemende kloof tussen rijk en arm, ondermijnt het Westen zijn eigen liberale en sociale waarden. Het gevolg is meer nationalisme, economische tegenspoed, minder burgerzin, grotere verdeeldheid in de wereld en het bouwen van nieuwe muren, figuurlijk en letterlijk zoals de muur tussen de VS en Mexico. De conclusie van de auteur is duidelijk: we hebben de afgelopen dertig jaar een grote kans gemist om sterker te worden, zoals koploper worden in schone energie vanuit een eensgezind Europa. In die periode was er wel sprake van sterke groei, maar hebben we die niet gebruikt om een einde te maken aan machtspolitiek en eigenbelang. Kortom, het is geen vrolijk beeld dat de auteur schetst, wetende dat we in het meest welvarende deel van de wereld leven.
Samenhang en verbanden
Tegelijkertijd probeert de auteur een compleet beeld te geven van alle belangrijke gebeurtenissen in de internationale politiek vanaf 1989. Dus passeren in chronologische volgorde tal van ontwikkelingen de revue en de rol daarbij van continenten en landen als USA, China, Rusland, Europa, Zuid-Amerika en Afrika. Het komt allemaal aan bod. Van neoliberalisme, Europese eenwording, uitbreiding van de NAVO, internationale handelsakkoorden en de rol van instanties als IMF en WTO tot de War on Terror, financiële crisis, invloedsferen, de plagen van Afrika en de nieuwe Chinese zijderoute. Ook zoomt de auteur regelmatig in op de positie van landen als India, Turkije, Saoedi-Arabië, Iran en Israël in het machtsspel tussen de grote jongens. De auteur analyseert ontwikkelingen en schetst daarbij het bredere plaatje, laat samenhang en verbanden zien en geeft aan wat het allemaal voor het Westen heeft betekend. Alles bij elkaar geeft het een goed beeld van hoe de wereldpolitiek in elkaar steekt en waarom dingen gaan zoals ze gaan. De auteur draagt links en rechts ook oplossingsrichtingen aan. Zo moeten we China niet proberen de voet dwars te zetten om het machtsevenwicht te herstellen, maar kunnen we beter proberen het welvaartsniveau in het Westen op een hoger plan te brengen en partners helpen hetzelfde te doen. Het is duidelijk dat de auteur geen hoge pet op heeft van westerse politici en het geopolitieke beleid in de afgelopen decennia.
Kroniek van de recente wereldpolitiek
De auteur heeft het zelf ook al in de gaten als hij op bladzijde 28 schrijft: ‘Dit boek laat zich niet nonchalant lezen. Het is volgestouwd met informatie en soms moet je even terug om de plot te kunnen volgen. Aan dit boek zullen zeker gebreken kleven, maar het dient met dat doel voor ogen te worden gelezen.’ Ik sluit me hier graag bij aan. Van muur tot muur is een interessant en leerzaam boek. Bedoeld als een ‘kroniek van de recente wereldpolitiek’. Door de auteur vooral geschreven om zijn studenten te prikkelen. Het boek omvat een groot aantal onderwerpen verspreid over een grote periode. De auteur heeft daar bewust voor gekozen, ook al is de tekst daardoor wat complexer geworden, want zo schrijft de auteur: ‘De wereld is een overweldigend oord. Niets is onmiddellijk duidelijk. Het doel dient te zijn om helderheid te verschaffen zonder de complexiteit uit het oog te verliezen.’
Jonathan Holslag haalt tegen het einde van het boek, als hij het heeft over de grenzen aan leervermogen, historicus Barbara Tuchman aan, die het had over de mars der dwaasheid. Die mars trekt verder als we kijken naar de ontwikkelingen van vandaag de dag.
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
