Het gaat niet goed met Europa. Het is sterk verdeeld, heeft geen visie en heeft te weinig macht om echt mee te doen op het wereldtoneel. Politici willen vooral scoren op de korte termijn en hebben te weinig strategisch oog voor de lange termijn. De welvaartsstaat en schuldenberg zijn niet langer houdbaar. De economie is tanende en de democratie staat door de opkomst van radicale en populistische partijen op wankelen. Het bureaucratische EU-apparaat speelt zijn eigen wedstrijd en heeft te weinig oog voor de echte behoeften en wensen van zijn Europese achterban, de individuele landen, samenlevingen en burgers. Een adequaat en gezamenlijk buitenlandbeleid ontbreekt waardoor het ieder voor zich is. Maar met uitzondering van Duitsland en misschien Frankrijk hebben de afzonderlijke landen niets in de melk te brokkelen op het wereldtoneel. De wereldeconomie gaat door een transitiecrisis heen, Aziaten en Afrikanen worden rijker en moordende internationale concurrentie bedreigt de Europese groeimogelijkheden. Dat schrijft Jonathan Holslag kort samengevat in zijn boek De Kracht van het paradijs – Hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw. Holslag is verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel, China-kenner en goed ingevoerd in het EU-metier. Een veelgevraagd spreker, expert, beleidsadviseur en opiniemaker in binnen- en buitenland. Holslag noemt zichzelf een traditionele academicus, maar blijkt gelukkig over een vlotte pen te beschikken. Met harde feiten (het boek kent 294 bronverwijzingen) beschrijft Holslag de Europese aftakeling op alle gebieden: economisch, politiek, sociaal en militair. Dat hebben ze in de VS, China, Afrika, Brazilië en India maar al te goed in de gaten, terwijl die boodschap in Europa zelf maar niet wil landen. Zo schrijft Holslag dat het vooral de grootmachten China en VS zijn die de dienst uitmaken in het Europese lobbycircuit en daardoor een grote invloed hebben op de technische normen van de toekomst: de standaarden voor computerchips, oplaadsystemen voor elektrische auto's, nanotechnologie, geneesmiddelen enzovoort. De machtsbalans verschuift steeds meer naar de grootmachten en sterk opkomende landen. Wie de macht heeft krijgt iets voor elkaar en dat lukt Europa steeds minder. Van het beeld dat de auteur over Europa en de wereld erom heen schetst word je als lezer niet vrolijk. Naast de interne verdeeldheid en de gevolgen van de jarenlange financiële, economische en sociale crisis heeft Europa de komende jaren te dealen met ‘de gordel van onzekerheid’ (Noord-Afrika en Midden-Oosten), ‘strategische sjacheraars’ (Turkije, Rusland, Iran, Saoedi-Arabië), ‘de wig van ontberingen’ (conflictgebieden en vluchtelingenstromen) en een ‘gefragmenteerde wereld’ onder grote invloed van China en VS. Met andere woorden: de uitdagingen worden de komende jaren alleen maar groter. Wat er nu in de wereld om ons heen gebeurt is nog maar het begin. De auteur is stellig wat hierin de beste aanpak is. Niet terugvallen in het denken in nationale staten, want dat leidt alleen maar tot een ieder voor zich aanpak. Dat zal het verval van Europa alleen maar bespoedigen. Maar, zo schrijft Holslag, Europa is nog steeds 'het paradijs' als je zijn situatie vergelijkt met de levenskwaliteit in andere werelddelen, hoewel de verrotting inmiddels al wel begonnen is. Om het Europese paradijs zeker te kunnen stellen moet Europa opnieuw uitgevonden worden. Dat kunnen we volgens de auteur niet overlaten aan 'kaasschaafpolitici' die zich 'schrapers, maar geen scheppers' tonen en te 'futloos' zijn iets nieuws te bedenken. Dat betekent dat er 'een gemeenschappelijk verhaal' voor Europa moet komen met een belangrijke rol voor de 'gemakzuchtig geworden burgers'. Want zo vervolgt de auteur scherp geformuleerd: ‘het gebrek aan nieuwe visies en ideeën om een samenleving op te bouwen is fnuikend voor elke democratie’. En ‘een regio die niet in staat is intern te veranderen, kan zijn omgeving niet verbeteren’ en een ‘regio die niet eens het vertrouwen van zijn eigen bevolking kan winnen, kan geen aantrekkingskracht uitoefenen op andere volken’. Het nieuwe gemeenschappelijke verhaal moet ook het probleem oplossen van de 'kommer-40': de onderste 40 procent van de inkomensladder. Die groep heeft het de afgelopen jaren sterk voor de kiezen gehad door de aanhoudende economische crisis en bezuinigingen. Als we niet oppassen is straks de volgende 20 procent aan de beurt: leraren, kantoorpersoneel, verpleegkundigen. Met als gevolg dat een meerderheid van de bevolking vatbaar is voor simplistische boodschappen van populistische partijen aan de linker- of rechterkant. De ineenstorting van Europa is dan niet ver meer, aldus de auteur. Om deze rampspoed af te wenden moeten de Europese landen juist sterker en beter gaan samenwerken. Want Europa kan de machtspolitiek van buiten af maar op één manier de baas worden, namelijk door de interne verdeeldheid de baas te worden. Een nieuw Europa waarin lidstaten onderkennen dat zij alleen een kans maken op blijvende welvaart en groei door verregaand samen te werken. Een samenleving waarin burgers weer plezier krijgen in hun werk. De Europese economie moet zich mondiaal gaan onderscheiden door kwaliteit, creativiteit, duurzaamheid en ambachtelijkheid. Op basis van ambitieuze ‘hogere’ doelen en normen. Weg van de massaproductie en weg van de afhankelijkheid van goedkope Aziatische import en dubieuze energieleveranciers. Europa moet daarvoor investeren in zes strategische clusters: wonen (stedelijke vernieuwing), energie, onderwijs, gezondheidszorg, landbouw en industrie. Een sterke Europese defensie vormt daarbij het noodzakelijke fundament. De auteur noemt dit een ambitieuze 'leidraad voor een hogere beschaving'. Gebaseerd op de beste ingrediënten die Europa heeft zoals de Scandinavische levensstandaard, de Duitse hightech en de spontaniteit van het Middellandse Zeegebied. Want diep in Europa zit nog steeds de kracht van het paradijs. Een nieuwe koers die niet gebaseerd is op klassieke links-rechts tegenstellingen, maar op het humanisme, met oog voor menselijke waardigheid, individuele verantwoordelijkheid en ondernemingszin. Het humanisme kan volgens de auteur de broodnodige bruggen slaan, het imago van Europa helpen verbeteren en als mondiale inspiratiebron dienen. De analyse van Jonathan Holslag is gedetailleerd, prikkelend en zeshonderd pagina’s dik. Hoewel de auteur soms lijkt te overdrijven, zich soms tegenspreekt of eerder gedane uitspraken later weer wat afzwakt. Dat kan misschien ook niet anders, gezien de omvang van het boek en zijn betoog. Zo lezen we op pagina 17 dat Europa door de eurocrisis zijn laatste beetje respect in Azië heeft verloren, terwijl de auteur op pagina 455 schrijft over het behoud van Europa’s status als rolmodel voor de rest van de wereld. Ook schrijft Holslag bijvoorbeeld dat ‘onze steden en dorpen in het algemeen oud, inefficiënt en lelijk zijn geworden’, maar waar dat op gebaseerd is wordt niet duidelijk. De massa’s Aziatische en Amerikaanse toeristen lijken het tegendeel te bewijzen. Kijken we naar de oplossingsrichting dan beschrijft Holslag vooral ‘wat’ er in hoofdlijnen zou moeten gebeuren, maar komt het ‘hoe’ niet concreet aan bod. Dat maakt het lastig om te beoordelen of zijn nieuwe weg naar het paradijs, met minimale sociale normen voor alle burgers, hoge Europese milieunormen, een nieuwe groene globale en lokale economie en een sterk Europees leger, wel een realistische weg is. Dat neemt niet weg dat De kracht van het paradijs een allesomvattende kijk is op de rol van Europa op het wereldtoneel, nu en in de toekomst. Rekening houdend met enkele mitsen en maren geeft het boek naast een haarscherpe analyse ook een inspirerende, doordachte en richtinggevende visie en dat ontbreekt in het (Nederlandse) Europa-debat helaas nog maar al te vaak. Indachtig het eeuwenoude gezegde: eendracht maakt macht. Europa moet zijn koers snel en daadkrachtig aanpassen, zo veel is wel duidelijk. Albert Einstein wist het al langer: ‘We cannot solve our problems with the same thinking we used when we created them.’
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
