De literatuur over reorganisaties is schaars, en wat er is, lijkt eerder door reorganisatie-sceptici geschreven te zijn dan door professionals die hun vakbroeders (en -zusters) serieus de weg naar een soepel en vruchtbaar reorganisatieproces willen wijzen. Laat staan dat er een ‘allesomvattend boek’ zou zijn waarin niet alleen de juridische kant wordt belicht, maar ook de menselijke kant. En, last but not least, de communicatie die tijdens zo’n proces nodig is.
Dat gemis wil Heddema met zijn boek in één keer goedmaken. Met dien verstande dat de menselijke kant van reorganiseren de boventoon voert. Want reorganiseren is mensenwerk, schrijft hij. Daarom ook kan de regierol het best aan HR worden toegewezen (‘tenzij daarvoor een ander persoon meer geschikt is’). Daarvoor is wel een helder mandaat van de topleiding nodig. Bovendien moet de HR-manager over regiekwaliteiten beschikken en voldoende kennis en kunde op het gebied van reorganisaties en veranderingsprocessen hebben.
Heddema noemt zijn boek ‘een echt handboek’. Een handboek is een boek waarin de belangrijkste informatie over een onderwerp te vinden is. In dat opzicht maakt Heddema zijn belofte zeker waar. Ik kan maar weinig vragen bedenken die niet gesteld én beantwoord worden. Een kleine greep uit de onderwerpen die aan bod komen: soorten reorganisaties met bijbehorende keuzefactoren, reorganisatietypen, belangrijke rollen in het reorganisatieproces, het reorganisatieplan met onderliggende plannen, de adviesaanvraag, het sociaal plan, medezeggenschap, relevante wetten, UWV-regels, en reorganisatiecommunicatie. Dat alles komt samen in een plan dat uit zeven stappen bestaat:
1. Bepaald het doel van de reorganisatie
2. Stel het type reorganisatie vast
3. Wijs de rollen bij de reorganisatie toe
4. Teken de nieuwe organisatie
5. Regel de opvang (voor de vertrekker en blijvers)
6. Schrijf de adviesaanvraag
7. Maak een communicatieplan
Een handboek is echter meer dan een handig naslagwerk. Als het goed is, biedt het ook een volledig en accuraat overzicht van de stand van zaken op wetenschappelijk gebied. Op dat punt schiet Heddema’s boek tekort. Het is een praktijkboek pur sang, al moet ik daar meteen aan toevoegen dat het onderwerp zich ook maar gedeeltelijk leent voor een wetenschappelijke of evidence based onderbouwing. Maar een hoofdstuk over het reorganisatiediscours had zeker niet misstaan. Met name Joop Swieringa gaat in zijn boek In plaats van reorganiseren uitgebreid in op de vraag of reorganiseren wel de juiste oplossing is om de problemen uit de wereld te helpen waarvoor een reorganisatie als oplossing gekozen wordt. ‘Reorganiseren helpt niet omdat de oude opvattingen nog steeds opgeld doen in de organisatie,’ schrijft hij. ‘Het herordent de stabiliteit slechts.’ Daarop had ik graag Heddema’s reactie gelezen. Hij wijdt weliswaar een heel hoofdstuk aan andere mogelijkheden dan reorganiseren om tot personele bezuinigingen te komen – Heddema’s interpretatie van wat een reorganisatie is – maar daarin gaat het uitsluitend over concrete ingrepen als het uitstellen van promoties en/of salarisverhogingen en het versoberen van onkostenregelingen.
In zijn voorwoord belooft Heddema zijn lezers ‘een praktisch boek om bij de hand te hebben. Om begrippen in op te zoeken, voorbeelden te lezen, schema’s en aandachtspuntenlijstjes terug te vinden.’ Dat is Reorganiseren kun je leren zeker. Maar bedenk wel dat reorganiseren voor Heddema met name neerkomt op snijden in de personeelskosten. Dat is zijn focus. Over belangrijke onderwerpen als cultuur en leiderschap schrijft hij niet.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
