Spaninks was de laatste 10 jaar een van bekende ‘zzp-experts’ die we regelmatig op de radio hoorden en waarvan we bijdragen lazen. Hij is van huis uit journalist, specialiseerde zich later in het sociale domein en wilde na zijn 65ste weer terug naar die oude liefde, journalistiek. Zijn afscheidscadeautje als belangenbehartiger van de zzp-ers onder ons is deze selectie van wat hij in de afgelopen 10 jaar heeft geschreven en gezegd. Een mooi overzicht wat achtergronden en context biedt, statistieken aan filosofische inzichten verbindt en dat alles met humor en de nodige verontwaardiging. Spaninks is een schrijver in hart en nieren.
Ik vond het allereerste stuk, uit 2010, een van de boeiendste, omdat het een aantal vooronderstellingen over zzp-ers fileert.
Zoals: Een zzp-er concurreert met een werknemer met een vaste baan? O ja? Heel veel zzp-ers zitten in beroepen die vrijwel alleen door zzp-ers worden uitgeoefend. Zoals….journalist. Of: ZZP-ers ondermijnen de sociale zekerheid omdat zij juist de goede risico’s zijn die nu wegvallen uit verzekeringsland. O ja? Een mooi voorbeeld van een bedlegerige dame die zich als zzp-er prima kan redden, maar die door een werkgever veel te risicovol is om aan te nemen.
Het ontkrachten van allerlei vooroordelen komt in het boek regelmatig terug. Ik ben vol verbazing over de manier waarop de politiek met statistieken goochelt, die Spaninks en andere zzp-vertegenwoordigers zowel in dit boek als op social media altijd weten te weerleggen. De kern is meestal dat er groepen mensen op één hoop worden gegooid en dat er conclusies worden getrokken die misschien wel voor één van die groepen gelden, maar zeker niet voor allemaal.
Wat opvalt, is de herhaling. Dat kun je nu als kritiek op het boek opvatten, maar het toont ook aan dat de standpunten in tien jaar niet veranderd zijn. Niet in de politiek (waar zzp-ers nauwelijks actieve steun krijgen) en niet bij de zzp-belangenbehartigers. Waarom zou dat zijn? Over die belangenbehartigers wordt ook gesteld dat zij én heel weinig leden hebben én nauwelijks de barricaden opgaan. Wat ongetwijfeld een correlatie, misschien zelfs een causaal verband impliceert.
Wat ik miste is de visie van de opdrachtgevers. Het is duidelijk dat er behoefte is aan zzp-ers, anders hadden deze geen boterham. Maar waarom? Innovatie, zoals Spaninks stelt? Een frisse blik? Of toch vooral goedkoop? Zonder gedoe met doorbetaling tijdens ziekte en andere verplichtingen? Het komt in het boek nauwelijks naar voren, en om eerlijk te zijn, onze opdrachtgevers staan óók niet op de barricaden om voor het voortbestaan van het zzp-schap te strijden. Waarom zou dat zijn?
De filosofische inzichten komen tot uitdrukking in een stuk over ‘vertijdelijking’, waarin wordt aangegeven dat de arbeidsrelaties tegenwoordig zeer dynamisch zijn. Een baan voor het leven kennen we niet meer, de inhoud van die banen verandert continu, beroepen verdwijnen door automatisering. Het idee van ‘vaste baan’ levert zo niet meer dan schijnzekerheid op. Managers zitten vrijwel altijd maar tijdelijk in een positie (ook al is dat in vast dienstverband). Wat doet dat met organisaties en met de relatie tussen werkenden en de organisatie? Mensen gaan van vaste baan, naar flexwerk, naar mantelzorgen, naar zzp en weer terug naar een vaste baan, of doen het zelfs allemaal tegelijkertijd. De wereld van arbeid is dynamisch, waarom maken we de regelingen rondom arbeid ook niet dynamisch? ‘Permanent bèta’ noemt Spaninks dat, in navolging van het boek Nooit Af. Deze vertijdelijking is in feite de rode draad van het boek: alles verandert, is flexibel, is voor iedereen anders en wordt voor iedereen ook steeds anders. Het gaat om aanpassingsvermogen, en dat is wat zzp-ers bij uitstek hebben.
Helaas lijkt al deze inbreng niet geleid te hebben tot de gewenste uitkomt. Het boek eindigt met een stuk over de Commissie Borstlap, wat na het ‘DBAkel’ (leuk!) wel een gotspé is. We kunnen onze borst natmaken.
Het is een boeiend boek wat achtergronden geeft, maar ook een waarschuwing, met name in de laatste bijdrage. Absoluut de moeite waard om te lezen, zeker als je zzp-er bent als ik, en je je (al dan niet mentaal) wilt voorbereiden op wat komen gaat. En misschien toch maar lid worden van een belangenbehartiger? Want we hebben misschien wel een zelfstandig geluid, erg hard en overtuigend klinkt het nog niet.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
