In Uber voor alles onderzoekt journalist Rens Lieman hoe dat kan, en hoe de on demand-economie onze arbeidsmarkt, ons gedrag én onze omgeving ingrijpend verandert. Een preview.
In de zomer van 2017 fietste ik door San Francisco, de technologiehoofdstad van de wereld. Voor mijn werk als technologiejournalist (Esquire, NRC Next, Nieuwe Revu) was ik er vaker geweest. Dit keer fietste ik van mijn Airbnb-appartement naar het hoofdkantoor van Uber aan Market Street. Daar stonden twee interviews met Uber-topmannen op het programma en een rondleiding door het gebouw dat het voltallige personeel binnenkort alweer verlaat omdat het te klein is geworden. De juristen hadden hier het mooiste uitzicht, dacht ik nog, toen ik op de bovenste verdieping was aanbeland.
In Amerikaanse steden kun je met een druk op de knop steeds meer producten en diensten bestellen. Een schoonmaker, een oppas, een koerier die je vuile was ophaalt en het schoon weer terugbrengt, een deelfiets, enzovoorts. ‘Ubers voor X’, worden dit soort diensten genoemd, omdat het allemaal technologiebedrijven zijn die, net als Uber, middels slimme technologie vraag en aanbod on demand (wanneer de klant het wil) in een gelikte app aan elkaar koppelen, in ruil voor een commissie.
Uber is groter geworden dan Uber alleen. Ook in Nederland. Kijk maar eens rond etenstijd om je heen in Amsterdam. Het krioelt er van de fietsbezorgers, met van die grote, kubusvormige thermotassen op de rug, uitgevoerd in de kleuren van het bedrijf dat ze inzet: Uber Eats, Deliveroo, Foodora. Schoonmaakplatform Helpling heeft in Nederland eveneens flink aan de weg getimmerd. Het zijn de eerste voortekenen van een levendige ‘on demand-economie’.
Klik op de bestelknop en het komt jouw kant op. Betalen? Is al gebeurd. Ultiem gemak voor de klant. Of: ‘een magische ervaring’, zoals het binnen de Uber-gelederen ook wel genoemd wordt. Maar magie bestaat niet. Ik wilde weten wat er gebeurt als je op die knop tikt. Onder de motorkap kijken van deze nieuwe economie. Wie zijn de mensen die het werk opknappen? Hoe kan het dat er altijd iemand in de buurt is als ik iets nodig heb? Hoe werken de algoritmes die mijn bestelling koppelen aan een schoonmaker, fietsbezorger of taxichauffeur?
Uber voor alles werd een persoonlijke zoektocht naar het antwoord op dit soort vragen. Ik leerde over de manieren waarop Uber en Deliveroo hun chauffeurs en koeriers prikkelen om langer, vaker of op handigere tijden te gaan werken. Soms eenvoudigweg door meer geld te beloven, soms door slimme trucs uit de gedragspsychologie toe te passen. Ik leerde waarom deze bedrijven zoveel haast hebben om de wereld te veroveren, en wat voor gevolgen dat heeft voor Nederlandse steden. En over hoe moeilijk het is voor jou en mij om zelf een on demand platform te beginnen. Ik zag voorts de opstand groeien onder Uber-chauffeurs en Deliveroo-koeriers, en boog me over de vraag of het terecht is dat zij als zelfstandige behandeld worden en daarmee de zekerheden van een vast dienstverband mislopen.
Vrienden twitterden ondertussen jubelend dat ze via apps als Uber en Foodora inmiddels zoveel thuis kunnen laten bezorgen, dat ze eigenlijk hun huis niet meer uit hoeven. Gemak dient de mens, inderdaad. Maar worden we wel echt gelukkiger als we minder naar restaurants zouden gaan, naar de kapper, de boekhandel of het café?
Om alle facetten van de on demand-economie te begrijpen interviewde ik topmanagers bij Uber, Deliveroo en Helpling, maar ook wetenschappers, investeerders, filosofen, beleidsmakers, juristen, onderzoekers, stedenbouwkundigen en natuurlijk de chauffeurs en schoonmakers die in de on demand- economie werken. Ik pakte ook zelf de handschoen op. Door bijna een jaar lang te gaan werken als fietsbezorger voor Deliveroo en Uber Eats en als schoonmaker voor Helpling, zou ik veel beter begrijpen wat dat on demand-werk inhoudt.
Een licht schijnen op de schaduwkant, zonder het zonnige deel van Uber en de on demand-economie te verduisteren. Dat kun je van mij in Uber voor alles verwachten.
Rens Lieman schreef vijf jaar lang als vaste redacteur voor Esquire. sinds 2015 schrijft hij freelance voor onder meer NRC Next, Het Parool, ELLE en Esquire over technologische ontwikkelingen en hoe Silicon Valley ons leven alledag beïnvloedt. Hij is de auteur van Uber voor alles.