Hoe zie jij de zzp’er en het zzp-schap over pakweg tien, twintig jaar?
Heb je even? Want dat is een vraag waar ik gerust een middag college over kan geven. In een van de eerste hoofdstukken van mijn boek probeer ik een inschatting te maken hoe zelfstandig werken zonder personeel zich de komende jaren verder zal ontwikkelen. Daarbij grijp ik terug op de verklaring die ik eerder heb gegeven voor de groei sinds de jaren tachtig, namelijk dat het een samenkomen was van een aantal trage maar duurzame sociale ontwikkelingen met veel snellere economische en bedrijfskundige veranderingen. De gangbare verklaring dat het allemaal zou zijn gekomen - en dus ook weer zou zijn weg te toveren - door veranderingen in het fiscaal recht en het arbeidsrecht, lijkt me een typisch geval van Haagse hybris: grootheidswaan die de goden tart. Als ik alle factoren tegen elkaar afweeg, dan denk ik dat het aantal zzp’ers wel zal blijven groeien maar minder dan de afgelopen twee decennia. Overigens was die groei ook maar betrekkelijk: de echte grote verandering op de arbeidsmarkt was de toename van het aantal arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd, in alle soorten en maten. Die was twee keer zo sterk. Maar goed: zodra de economie weer tekenen van herstel vertoont, zal de vraag naar flexibele arbeid toenemen. Uitzendkrachten en zzp’ers zullen als eersten in staat zijn die arbeid te leveren en zullen daarmee ook als eersten van de opleving profiteren. Dat ruikt dus naar kansen, zeker voor dat deel van de zzp’ers dat zich verhuurt aan zakelijke opdrachtgevers. En op ondernemende mensen werken kansen als een magneet. Maar zoals we al hebben geleerd van de vorige crisis, is ondernemen – met of zonder personeel – ook iets wat vraagt om zelfstandigheid, creativiteit, kansen zien, gecalculeerde risico’s nemen, verantwoordelijkheid willen en kunnen dragen – en dat dus niet voor iedereen is weggelegd. Op een gegeven moment werken alle mensen als zelfstandige die het kunnen en willen, en stabiliseert hun aandeel in de beroepsbevolking. Je ziet nu al dat zzp’en steeds vaker iets is wat mensen doen in een bepaalde fase van hun leven en hun loopbaan, of naast een andere arbeidsrelatie.
Wat is je indruk van de politiek? Kundig? Achterkamertjes? Belangen behartigend? Losgezongen?
Als ik kijk naar de politiek in engere zin – zeg: het spel in en om de Tweede Kamer en de senaat en tussen die twee en de opeenvolgende kabinetten – dan denk ik dat je het belang daarvan niet moet overschatten. Natuurlijk: debatten en stemmingen trekken veel aandacht, en wetten aannemen is vanuit een oogpunt van codificatie heel belangrijk. Maar het echte spel wordt gespeeld in ‘de polder’ en dan met name tussen vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers, tegen de achtergrond van de macro-economische ontwikkelingen die voor hen de speelruimte bepalen. Die twee machtige blokken van werkgevers en werknemers hebben grote belangen bij hoe de arbeidsmarkt en de sociale zekerheid zijn geregeld. Ze kunnen daarvoor terugvallen op een uitgebreid stelsel van advies-, overleg- en uitvoeringsorganen, een soort Jurassic Park waar de evolutie lijkt te hebben stilgestaan en waar voor nieuwere soorten als zzp’ers en hybride werkenden geen plaats is. In mijn boek vind je daar allerlei staaltjes van, variërend van slinks manipuleren van de beeldvorming tot botweg platwalsen. Politieke partijen van links tot rechts hebben daar - zeker sinds de formatie van het tweede kabinet-Rutte in 2012 - de oren naar laten hangen, tot op het gênante af. De derde partij op het speelveld, waar ik me al die jaren druk voor heb gemaakt, is daar flink bij ingeschoten. Pas de laatste tijd zijn die zich echt aan het verenigen en is er perspectief op dat ze zich kunnen laten gelden.
Tien jaar opkomen voor ZZP’ers, luidt de ondertitel. Wat is de rode draad in die tien jaar geweest?
Als je me vraagt naar mijn rode draad, dan is dat wel de gedachte dat de overgrote meerderheid van zzp’ers er bewust voor heeft gekozen om als ondernemer door het leven te gaan, dat ze op die basis een onmisbare bijdrage leveren aan de economie en samenleving, en dat ze daar alle waardering en steun voor verdienen. Voor grote delen van de overheid, de politiek en de vakbeweging gelden echter nog steeds het werkgeverschap c.q. de vaste baan als norm. De beleidsmaatregelen die het kabinet vanuit dit verouderde perspectief neemt, frustreren zowel de zzp’ers zelf als hun opdrachtgevers. Daardoor staat er onnodig een rem op de economische ontwikkeling waar de Nederlandse samenleving zo’n behoefte aan heeft. Het is de hoogste tijd om te breken met een beleid dat er alleen maar op is gericht de toename van het aantal zzp’ers een halt toe te roepen en zogenaamde ‘schijnzelfstandigen’ uit het systeem te halen. Er is dringend behoefte aan een beleid dat zzp’ers de ruimte geeft om te ondernemen. De arbeidsmarkt van de 21e eeuw bestaat niet meer uit twee partijen maar uit drie: werkgevers, werknemers (vast of flex), en zelfstandigen zonder personeel. Laten we de vernieuwing die zzp’ers met zich meebrengen omarmen. Laten we daarvan als samenleving profiteren. Laten we onze wetten en regels zo gauw mogelijk aanpassen aan die nieuwe realiteit. Nederland heeft behoefte aan meer ondernemerschap, niet aan minder.
Heeft de corona-crisis en de daarmee gepaard gaande ‘slachting’ onder juist de zzp’ers je mening doen herzien? Wat zou je gaan betogen in een eventuele column over de huidige toestand?
Of er sprake is van een ‘slachting’ als gevolg van de corona-crisis moet nog maar blijken. Voorlopig gaan er meer mkb’ers failliet dan eenmanszaken. Er is een harde kern van 500- tot 600duizend overtuigde zzp’ers die er ooit bij hun volle verstand voor hebben gekozen om op die basis te gaan leven en te werken en die vastbesloten zijn om dat tot in lengte van jaren te blijven doen. In de vorige crisis hebben ze al laten zien dat ze kunnen incasseren, dat ze zich kunnen aanpassen en dat ze kunnen overleven. Uit onderzoek van TNO en CBS weten we dat 65% van álle 1,1 miljoen zzp’ers over voldoende reserves beschikt om het langer dan drie maanden uit te zingen, dat 54% langer dan een half jaar vooruit kan, en 41% zelfs langer dan een jaar. Als deze ellende eenmaal achter de rug is, kon het wel eens een hele slimme investering blijken te zijn geweest van het kabinet om 3,8 miljard euro uit te trekken voor aanvullende uitkeringen voor levensonderhoud en voor leningen voor bedrijfskapitaal voor zzp’ers en andere zelfstandigen. Sterker nog, ik geef Nicolas Colin gelijk als hij in Nouveau Départ betoogt dat overheden en centrale banken ons niet uit deze crisis gaan redden maar dat we het moeten hebben van de zelfstandigen en de kleine mkb’ers. Die worden nu als eersten geraakt en die zullen ook als eersten oplossingen bedenken: ondernemend, bijdetijds, flexibel, actiegericht. Hee: leuke column, dank je wel!
Je hebt naast je verdieping in het zzp-schap behoorlijk wat andere dingen gedaan in je leven, adviseurschap, hoofdredactie, management, en zelfs een boek geschreven dat nooit in de handel is gebracht (Winterkwartier). Kortom, genoeg om over te vertellen en wellicht uit de school te klappen. Kunnen we nog iets verwachten, of blijft het nu bij wandelen langs de IJssel waarna je de pan op de stoof gaat zetten?
Haha, wandelen langs de IJssel en daarna de pan op de stoof zetten, daar lijkt me weinig mee mis. Zei Voltaire niet al: ‘Il faut cultiver sa cuisine’? Verwacht voorlopig niet te veel van me. De laatste vijf jaar waarin ik letterlijk 24/7 de zzp-expert uithing, zijn best tropenjaren geweest. Ik blijf op de achtergrond de Werkvereniging steunen, maar verder heb ik het wel even gehad met de discussie over werk en zekerheid zoals die in dit land wordt gevoerd. Oude trouwe klanten weten dat ze nog altijd bij me terecht kunnen voor tekst, redactie en pr. Nieuwe ook, maar alleen als ze heel lief zijn. Verder heb ik mijn studie klassieke archeologie weer opgepakt en ben ik wat Spaans aan het leren. In de ruimte die ik nu heb kan er zich altijd onverhoopt een fantastisch project aandienen, maar dat zie ik dan wel weer.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
