Een zelfstandig geluid - Tien jaar opkomen voor zzp'ers

Voor Pierre Spaninks zijn zelfstandigen zonder personeel in de eerste plaats ondernemers. Die moet je niet in een keurslijf dwingen, die moet je de ruimte geven. Dan kunnen ze mooie dingen doen voor hun klanten én hun eigen broek ophouden. Zijn betrokkenheid bij het zzp-dossier gaat terug tot 2005, toen hij bestuurslid werd van de FreeLancers Associatie. Sindsdien heeft hij de markt zien veranderen, heeft hij bewindslieden zien gaan en zien komen, en heeft hij het klimaat zien omslaan. Het beeld van zzp'ers veranderde van marktvernieuwers in marktvernielers.

‘Ik hang het even op aan de vier kabinetten die ik in die tijd heb meegemaakt. Het vierde kabinet-Balkenende (met CDA, VVD, PvdA, van februari 2007 tot oktober 2010) presideerde over de kredietcrisis. Vooral in 2009 en 2010 werden zzp'ers daar hard door getroffen. Daarvan waren er destijds tegen de 900.000, op een totaal van 8 miljoen werkenden. Donner was minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, De Jager staatssecretaris van Financiën, allebei van het CDA. Aanvankelijk waren ze van plan geweest de zelfstandigenaftrek af te bouwen, maar vanwege de crisis zagen ze daarvan af en maakten ze een andere regeling, de mkb-winstvrijstelling, zelfs toegankelijker.'

‘Het eerste kabinet-Rutte (VVD en CDA met gedoogsteun van de PVV, van oktober 2010 tot november 2012) kon als een van zijn eerste daden het advies in ontvangst nemen dat de Sociaal-Economische Raad intussen had opgesteld over zzp'ers. Het bracht, voor het eerst, deze groep echt in beeld en probeerde daar een integrale visie op te ontwikkelen. Kamp als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Weekers als staatssecretaris van Financiën, beiden van de VVD, konden of wilden er weinig mee. Het kabinet viel tussentijds. Op dat moment waren er iets meer dan 900.000 zzp'ers op 7,9 miljoen werkenden.'

Noodverband
‘Het tweede kabinet-Rutte (VVD en PvdA, november 2012 tot oktober 2017) had ineens wel allerlei plannen met zzp'ers. Het beleid kwam uit de koker van de sociaaldemocraten (met Asscher als minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) maar de uitvoering lieten ze leep aan de liberalen (met Wiebes als staatssecretaris van Financiën). De zelfstandigenaftrek, die tot dan toe winstafhankelijk was geweest, werd op een vast bedrag gesteld. Een ambtelijke werkgroep kreeg opdracht tot een interdepartementaal beleidsonderzoek. Nog voordat de inkt daarvan droog was, besloot het kabinet de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) af te schaffen. Daartoe werd in september 2014 het wetsvoorstel Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) ingediend. Om vermeende schijnzelfstandigen uit het systeem te halen zou er een Beschikking Geen Loonheffing (BGL) komen, maar het lukte niet de daarvoor noodzakelijke webmodule te bouwen. Daarop greep het kabinet naar het instrument van modelovereenkomsten, iets wat belangenorganisaties van zzp'ers aanvankelijk wel zagen zitten.'

‘Nadat het nieuwe stelsel met stoom en kokend water door de beide Kamers was gejaagd, werd het begin 2016 operationeel. Nog voor het eind van het jaar ontaardde het in wat sommigen een DBAkel noemden en anderen een clusterfuck. De onzekerheid die het creëerde in de markt, kostte tienduizenden echte zzp'ers werk en inkomen. Bij wijze van noodverband kwam er een tijdelijk moratorium op de handhaving van de wet. Aan het eind van deze roerige kabinetsperiode waren er 1 miljoen zzp'ers op een werkzame beroepsbevolking van 8,3 miljoen.'

Terugdringen
‘Het derde kabinet-Rutte (met VVD, D66, CDA en CU, vanaf oktober 2017) zat dus met een lastige erfenis. D66 had tot dan toe de oppositie geleid tegen het staande zzp-beleid, maar liet zich nu verleiden er verantwoordelijkheid voor te nemen. Koolmees werd minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Snel staatssecretaris van Financiën. In de regeringsverklaring werd vervanging aangekondigd van de DBA, maar naar een alternatief bleef het zoeken. Aanzetten om het geldende arbeidsrecht aan te passen aan de huidige tijd met naast werkgevers en werknemers ook een substantiële groep zelfstandigen, liepen vast in de politiek-juridische modder. De Wet Arbeidsmarkt in Balans ging over werknemers, daarin moesten zelfstandigen buiten beschouwing blijven.'

‘Voor het grote geheel en de lange termijn werd de Commissie Regulering van Werk ingesteld, onder voorzitterschap van oud-topambtenaar Borstlap. Terwijl die aan het broeden was, gooide het kabinet alvast wat knuppels in het hoenderhok: eerst een verdere bezuiniging op de zelfstandigenaftrek, toen een voorstel voor een Wet minimumbeloning zelfstandigen en zelfstandigenverklaring, en (gewoon blijven proberen) een webmodule. De commissie-Borstlap kwam in januari met een advies dat niet anders gelezen kan worden dan als een poging om het verschijnsel zzp zo niet de kop in te drukken dan toch op zijn minst fors terug te dringen. Meer dan 1 miljoen zzp'ers op 9 miljoen werkenden, daar zou het land aan ten onder gaan!'

‘Als er in de zzp-discussie ooit een kantelpunt is geweest, dan was dat de formatie van het tweede kabinet Rutte. Daarbij liet de VVD die in theorie de ondernemerspartij is, het zzp-beleid over aan de PvdA die in de praktijk de werknemerspartij is. Dat was de vertaling in politieke realiteit van een ideologische ontwikkeling waarin het beeld van zzp'ers veranderde van marktvernieuwers in marktvernielers.'

Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) deed als ZZP-expert onderzoek naar zelfstandige professionals en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Sinds zijn pensionering is hij nog parttime actief als tekstschrijver, redacteur en communicatie-adviseur. Hij is de auteur van Een zelfstandig geluid.