‘Storytelling is de spil waar al onze interactie om draait’

Waardoor dacht je: dit boek moet er komen?

Storytelling is geen marketingtool of invuloefening, het is de spil waar al onze interactie om draait. De spil waar wij als groepen door verbinden en door samen kunnen werken. Het is de manier waarop we veranderen en leren. Het is de kern van alles. Bovendien is storytelling er al: elke dag, bij iedereen. Dus ook bij elke werknemer en organisatie. Tegelijkertijd zie ik dat opvallend veel organisaties er veel te weinig mee doen. Een gemiste kans.

Wat valt je op in de praktijk: waar gaat het vaak mis?

De taal van een gemiddelde leider is de taal van bulletpoints, en dat is zo hard werken voor je publiek. Want wij als publiek moeten daar een logische lijn in ontdekken, en er zelf een soort narratief van maken. Ik vraag het ook regelmatig in groepen: hoe vaak heb jij een presentatie gehoord waar geen spanningsboog in zat, waarvan je niet heel goed wist wat het punt was? Het antwoord: bijna alle presentaties. En dat terwijl het geen hogere wiskunde is. We kunnen het namelijk al, want we doen de hele dag niets anders dan verhalen creëren. Het is alleen de kunst om dat bewust in te zetten.

Ook strategieplannen en cultuurveranderingen zijn vaak heel abstract beschreven en absoluut niet verhalend. Door dit alles bedacht ik: er is zoveel te doen, en een boek is een fantastisch middel om een heel brede groep te helpen en hopelijk zo een grotere impact te hebben dan alleen op de mensen die ikzelf ontmoet en train.

In het boek deel je jouw storytelling stappenplan. Hoe heeft dit zich gedurende jouw carrière gevormd?

Mijn carrière is achteraf gezien op zichzelf een logisch stappenplan waar storytelling als rode draad doorheen loopt. Zo koos ik vanuit mijn nieuwsgierigheid en liefde voor schrijven eerst voor journalistiek. Uiteindelijk heb ik via radio en tv veel non-fictie programma’s gemaakt waarvoor ik de wereld over mocht reizen, op zoek naar echte verhalen over echte mensen. Ik ben altijd gefascineerd geweest door het feit dat de verhalen op straat liggen. Je hoeft ze alleen maar te zien, te vinden en over de bühne te krijgen. Dat heb ik dus eigenlijk altijd gedaan en dat doe ik nog steeds. Eerst in de media, nu in de corporate wereld op het gebied van leiderschap- en teamontwikkeling, als onderdeel van het team van Jawel. En ook daarin gaat het over: wie zijn we als team? Wat speelt hier nou echt? Wat is het echte verhaal? Hoe kunnen we het narratief beïnvloeden, zodat we beter samen kunnen werken?

Op Nyenrode Business Universiteit ben ik als gastdocent onderdeel van verschillende senior leiderschapsprogramma’s en geef bijvoorbeeld les over: wat is mijn verhaal als leider? Hoe zet ik dat bewust in en krijg ik mensen mee? Uit die focus op corporate storytelling en leiders helpen met hun verhaal vormde zich logischerwijs mijn stappenplan en uiteindelijk ook mijn boek. En zo kwam ik weer terug bij mijn eerste liefde: schrijven. Met woorden iets creëren dat impact heeft.

Met welke stap hebben mensen vaak moeite?

Of het nu om strategie of cultuurverandering gaat, bij de meeste organisaties hoor ik mezelf de hele tijd zeggen: je moet eerst erkennen wat er is. En dat vergt dus altijd terugkijken naar je backstory. Naar de mooie en de minder mooie dingen: the good, the bad and the ugly. Iets wat mensen vaak vergeten te doen. Zowel niet op individueel niveau, bij de leider, als bij de organisatie. We willen allemaal vooruit, richting het grote doel; het mannetje op de maan. Dat vinden we een heel leuk onderdeel van het stappenplan. Daar beginnen we vaak mee en focussen we op. Terwijl het eigenlijk begint met: waar staan we nu? Waarom staan we hier nu? En waar komen we vandaan? Vanuit systemisch denken een heel belangrijk principe; je kunt namelijk pas veranderen als je erkent wat er in het hier en nu is. En daarvoor moet je altijd terugkijken. Het valt me in de praktijk op dat dat vaak ontbreekt, terwijl het zoveel oplevert.

Op welke manier kan dit een uitdaging zijn?

Bij sommige organisaties is the good een uitdaging. Kun je in het verleden kijken en zeggen: dat waren succesmomenten en waarom? Wat vertelt dat over de positieve kern van onze organisatie? Kun je je eigen carrière terugkijken en zien: wat waren de momenten dat je echt in je kracht stond en waarom was dat dan zo?

Zo heb ik een organisatie met provinciale roots en een doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg -mentaliteit geholpen. In een markt met steeds meer concurrentie moeten zij van zich laten horen. En dat vraagt dus iets wat ze niet gewend zijn: focussen op het positieve uit de voorgeschiedenis en dat naar buiten brengen. Maar de meeste organisaties vinden the ugly het moeilijkst, terwijl dat ook onmisbaar is.

Vertel!

Jouw verleden en hoe je gebakken bent, heeft niet alleen ongelooflijk veel invloed op wie je nu bent, maar ook op jouw toekomst. Bij organisaties is dat ook zo. Dus hoe het ooit begonnen is, wat de hobbels onderweg zijn geweest, de bepalende momenten. Daaruit kun je niet alleen herkennen wat voor organisatie je bent en waarom je bent waar je bent. Je kunt hierdoor ook voorspellen wat je in de toekomst aan obstakels tegen gaat komen. Doe je dat allemaal niet en begin je als leider met het toewerken naar stippen op de horizon, dan werk je met een half verhaal naar een vage vlek. Ondertussen vraag je jezelf af: waarom lukt het nou niet? Simpel: omdat je niet weet waar je vandaan komt. Als je dat negeert, kom je ook niet verder.

In wat voor situaties vinden mensen het vaak lastig om aandacht te besteden aan the ugly?

Ik zie het vaak als er in het verleden een fusie of reorganisatie is geweest, die wordt gezien als niet succesvol, die mensen bijvoorbeeld pijn heeft gedaan vanwege ontslagen. Als je die obstakels niet erkent, dan kom je die later allemaal tegen. Bijvoorbeeld in de vorm van medewerkers die zich geen onderdeel van de organisatie voelen en niet mee willen werken aan het doel dat jij voor ogen hebt. De veranderingsbereidheid in het hier en nu wordt heel erg bepaald door de voorgeschiedenis. Je hebt als leider iets te doen met die obstakels uit het verleden. Het simpelweg erkennen/benoemen heeft vaak al effect.

In Goed verhaal schrijf je ook dat je door de obstakels in je verhaal te omschrijven, niet alleen voor een spanningsboog, maar ook voor herkenbaarheid zorgt…

Klopt, het maakt je verhaal meer ‘waar’. Mijn vraag is ook altijd: is het verhaal ‘waar genoeg’? Belangrijk, want dat voel je. Als jij namelijk het lef hebt om niet alleen te benoemen ‘dit is waar we naartoe gaan’, maar ook: ‘ik weet dat we dit te overwinnen hebben’, en het is waar genoeg, dan voel je dat in de ruimte. Je ziet dit in de blikken van de mensen. Doe je dat niet, dan zie je het ook aan mensen die met elkaar smoezen of elkaar aanstoten. Je ziet ze denken: ‘Yeah right…

Welke veelvoorkomende struggles zijn er nog meer bij het vormen van een goed verhaal?

Het allermoeilijkste is keuzes maken, terwijl kiezen een verhaal altijd sterker maakt. Bijvoorbeeld als het gaat om een hoofdpersoon die je kiest bij stap 1, waarbij ik ook altijd adviseer dat het mensen, of hoofdpersonen met menselijke eigenschappen moeten zijn, met wie je het kan mee-ervaren.

Ook bij alle andere stappen gaat het erom dat je durft te kiezen. En alle keuzes die je maakt hangen allemaal weer af van: wat is het doel van het verhaal? Dus: wat wil ik met dit verhaal bij wie bereiken? Het is namelijk cruciaal om voor je een goed verhaal kunt creëren, dit doel heel scherp te hebben. Als je storytelling op die manier inzet, wordt het ongelooflijk effectief.

Naast het doel van het verhaal, deel je in stap 2 ook tips om de leider, het team of de organisatie in beweging te krijgen richting een doel: ‘een Man op de Maan’. Wat helpt je om dit helder voor ogen te krijgen?

Een helder doel betekent dat je weet: wanneer zijn we er en hoe ziet het er dan precies uit? Zorg dat het meetbaar en zichtbaar is, zodat je weet waar je naartoe werkt. Je hebt een deadline nodig, waardoor er een concreet toekomstmoment is dat je taart kan eten. Het voordeel van een concreet, goed geformuleerd én een heel ambitieus doel is ook dat je heel veel energie mobiliseert. Want wie wil er niet mede-eigenaar van een succesverhaal zijn? Daarmee krijg je mensen in beweging, omdat we daar allemaal onderdeel van willen zijn.

Als een van de tools die je kunt inzetten als het gaat om mensen mede-eigenaar van het verhaal te maken, noem je in jouw boek ook een ‘on-af’ verhaal. Waarom werkt dat goed?

Ons brein wil het liefste een verhaal dat af is: met een begin, midden en eind. Dit principe heb ik bijvoorbeeld aan een manager geadviseerd om haar team er meer bij te betrekken. Daardoor koos ze er bewust voor om geen afgerond verhaal te vertellen. Haar boodschap: ‘Dit is waar we vandaan komen, dit is waar we nu staan en dit is ons doel. Ik weet alleen niet hoe we daar komen, want daar heb ik jullie voor nodig.’

Hierdoor beseften haar werknemers: ik doe er toe, ik ben belangrijk, ik maak dit verhaal. Vervolgens ging haar team onwijs actief aan de slag en kwam met enorm goede ideeën.

Als laatste stap stip je aan dat een goed moraal ook van groot belang is, vertel!

Je kunt nog zo’n mooi verhaal vertellen, maar als iedereen een andere boodschap mee naar huis neemt, dan werkt dat niet mee aan jouw doel. Je wil invloed hebben op wat er blijft hangen. Dit bereik je met een goed moraal, het liefst in een paar woorden omschreven. Hierbij gaat het om: wat is je doel, de kern en de waarde van je verhaal? Een veelvoorkomend moraal is bijvoorbeeld: samen bereik je meer dan alleen. Hoe korter en scherper geformuleerd, hoe beter. En hoe meer je alle elementen in je verhaal ten dienste zet van de moraal, des te meer effect je hebt. Het moraal van mijn boek? Woorden creëren werelden.

Welke succesfactor wil je tot slot graag uitlichten?

We kunnen allemaal betere storytellers worden, want de basiskwaliteit hebben we al. Het enige wat je hoeft te doen is heel veel oefenen, dan word je steeds beter. Je wordt ook geen goede tennisser door een keertje te trainen of een goede pianist door een keer een uurtje achter de piano te zitten. Met storytelling is het niet anders. Tijd en energie maken niet alleen het verhaal steeds beter, ook jij wordt een steeds betere storyteller.