Uit de boeken - De ondernemersbiografie

Ondernemers zijn zelden zo interessant als sporters en artiesten waar een hele biografie-industrie omheen gebouwd is. Het liefst met een verhaal van succes, populariteit, ineenstorten, schandaal, én weer opkrabbelen. Diego Maradona is een fantastisch maar ook triest voorbeeld. In de ondernemerswereld smulden we tien jaar terug van de waaghals ondernemer Victor Muller en zijn Spyker. Na Spyker wordt het Saab, en een boek als Saab over de kop kan na een paar jaar geschreven worden. Ellende, durven, persoonlijk drama, ze doen het goed in een verhaal.

Belangrijk voor dit artikel zijn vooral de ervaringen van de ondernemer. We hebben het meestal over succesvolle ondernemers. Deze ervaringen, in de vorm van lessen, kunnen de lezer helpen net zo succesvol te worden. Succes valt af te meten aan de plaats in de Quote 500 of op lijst Volkskrant Top 200 Invloedrijkste Nederlanders. Geld, status en macht vormen nog steeds de criteria voor succes.

Biografie/autobiografie en de levens en werken van managementgoeroes komen uit dezelfde vruchtbare grond. Deze ‘adviseurs' weten door goede analyse de kans te grijpen een dienstverleningsmodel te maken rondom een voorbeeld of specifieke ervaringen (de lessons learned). Tot op de dag van vandaag profiteert iemand als Tom Peters van de lessen die hij heeft geleerd tijdens het schrijven van In Search of Excellence (1982). Peter Drucker (1909 - 2005) werd bekend als managementdenker- en adviseur na een carrière in de jaren '40 bij General Motors waar hij de managementstijl van CEO Alfred Sloan kon bestuderen.

Hoe doen ze het?
De Nederlandse cultuur laat het slechts in beperkte mate toe flink van de daken te schreeuwen hoe succesvol je bent, en hoe dat is bereikt. Van topondernemer (serial entrepreneur) en multimiljardair John de Mol is weinig bekend. De boeken over hem en zijn familie, Graven in een rijk verleden en De Mol, de machtigste mediafamilie van Nederland zijn gebaseerd op ‘verhalen uit ‘zijn inner circle'. John de Mol senior zwijgt. Behalve zakelijke deals laat hij succesvolle formats en programma's voor zich spreken.

In Nederland hebben we al eeuwenlang één zeer succesvolle ondernemersfamilie: Fentener van Vlissingen. Een inmiddels zeer grote familie met honderden activiteiten, oprichters van succesvolle onderneming en investeerders in vele anderen. Wat schaal betreft vergelijkbaar met de Amerikaanse Rockefellers. In Ik ben koopman deed Charles den Tex een poging de familiegeschiedenis te ontleden, te beginnen in de 17de eeuw.

De rijkste Nederlander is Charlene de Carvalho - Heineken. Inderdaad, de eigenaar van het Heineken-imperium. Geld is per slot een belangrijke graadmeter van zakelijk succes. Mooi journalistiek graaf- en schrijfwerk van Annejet van der Zijl in het boek Gerard Heineken maakt het mogelijk ‘de wortels' van dit bedrijf te zien. We lezen dat ondernemer pur sang Gerard Heineken in het Amsterdam van midden 19de eeuw door overnames en de introductie van innovatieve brouw- en fabricagetechnieken aan de wieg van het DNA van Heineken staat. En dat Charlene niet meer dan een erfgenaam is, een willekeurige passant in zekere zin.

Levenslessen en familie
In deze moderne tijd zien we de ontwikkeling van de ondernemersfamilie Van Eerd. Frits hoort bij de 3de generatie bestuurders aan het roer bij Jumbo. Dit jaar viert het bedrijf haar 100-jarige jubileum. Begonnen als een familiecluster van kleine winkeliers in Brabant is het nu een miljardenbedrijf. Hier tekenen zich de eerste belangrijkste ondernemerslessen af: houd zeggenschap en kapitaal in de familie, doe niet te gek, maar denk wel groot. En zeker niet onbelangrijk: gebruik het huwelijk als een manier om te groeien. Associeer verder je merk met winnaars, het liefst die mondiaal herkend worden. Deze ondernemers bouwen voor de toekomst, én voor hun familie.

Uiteindelijk verschaft de ondernemer met zijn ervaring en kapitaal ondersteuning voor beginnende ondernemers. In het succesvolle tv-drama Vliegende Hollanders (naar het gelijknamige boek van Marc Dierikx) zien we de begintijd van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (KLM) en Fokker. Ondernemers en visionairs Albert Plesman en Anthony Fokker worden bijgestaan door Frederik (Frits) Hendrik Fentener van Vlissingen (1882 - 1962). Een superondernemer wiens rijke leven beschreven is in Hij overwon iedereen op een vrouw na door Arie van der Zwan. In veel bedrijfsgeschiedenissen van de 20ste eeuw zal de naam Frits Fentener van Vlissingen om de hoek komen, als adviseur, commissaris, en/of als investeerder.

Bestuurders met sterallures
De afgelopen decennia zijn een aantal CEO's van ondernemingen zich gaan gedragen als succesvol zakenman, soms zelfs met mediaster-allures. En ook zij brengen (soms) hun eigen verhaal in een boek of laten die schrijven door een ghostwriter. Recente voorbeelden in de VS zijn de ‘avonturen' van Robert Iger, de CEO van Disney (De rit van mijn leven - Lessen in creatief leiderschap). En mannen als Lee Iocacca (Ford en Chrysler) en Jack Welch (General Electric) leidden in de jaren '80 en '90 een leven alsof de bedrijven en alle successen van hen persoonlijk waren. Deze heldencultus zien we in Nederland zelden bij ondernemers.

Er is in Nederland wel een markt voor de combinatie ‘bestuurder en onderneming'. Vooral als er gedoe is natuurlijk. Auteur en onderzoeksjournalist Jeroen Smit heeft zich hier zelfs in gespecialiseerd. Met het trio Het drama Ahold (Cees van der Hoeven), De Prooi (ABN-AMRO en Rijkman Groenink) en Het grote gevecht (Unilever en Paul Polman) is zijn proeve van bekwaamheid. (Voor alle duidelijkheid, een ondernemer en bestuurder zijn niet hetzelfde.)
De ondernemingsbiografie is ook een zeer leerzaam en vaak lezenswaardige afgeleide van de biografie pur sang. De financiële crisis die vanaf 2008 zijn beslag kreeg, heeft naast De Prooi ‘biografieën' opgeleverd van nagenoeg alle banken (SNS, Rabo, ABNAMRO, Fortis, en DSB). Nu de retail zich in een crisis bevindt, verschijnen er ‘biografische' werken als De slag om Hema, Blokker - Huishoudwinkel in crisistijd, en dus Het grote gevecht. Het nadeel van deze verhalen: we kennen de afloop. Voor de ‘ramptoerist' misschien interessant en leerzaam, zeker lesmateriaal bij opleidingen Accountancy en Retailmanagement, maar voor de ondernemer veel minder van belang.

Verzamelwerken
Een mooi leesstartpunt kan het verzamelwerk zijn. We kennen er daar een paar van, boeken met verhalen over verschillende ondernemers. Meestal in de context van de tijd of plaats gesitueerd. In De aartsvaders van nestor Wim Wennekes uit 1990 vinden we biografieën van de vijftien rasondernemers die Nederland vanaf het begin van de 20ste eeuw rijk is geweest. Deze ‘aartsvaders' hebben bedrijven als Shell, Unilever, Philips, Stork, DSM, en ABNAMRO gebaard. En deze bedrijven op hun beurt staan weer garant voor honderdduizenden banen die belangrijk zijn om Nederland na de Tweede Wereldoorlog er bovenop te krijgen.

Het werk Op de schouders van kleine en grote reuzen van Ruud Bouwman uit 2018 en geeft een overzicht van tientallen gedenkwaardige (en soms vergeten) ondernemers die in de afgelopen 400 jaar Nederlandse geschiedenis een belangrijke rol hebben gespeeld. Denk aan de ondernemers die de VOC en de WIC op de kaart hebben gezet, of aan de start van Shell op Java, of aan de gebroeders Philips die hun fabriekje weten uit te bouwen tot iets groots.
Recent verschenen er twee complementaire werken: Een kleine geschiedenis van grote durvers over Vlaamse ondernemers van de 7de eeuw tot heden, en De Amsterdamse Droom, over 25 bedrijven die in 500 jaar Amsterdam omtoverden van een havenstadje aan de Zuiderzee tot een wereldstad van formaat en belang. Deze boeken zijn complementair omdat waar de invloed van de Vlaamse grote handelssteden en havens Antwerpen, Gent en Brugge stopt (rond 1570) die van Amsterdam juist begint.

En dan de lessons learned
De ondernemerslessen gaan in veel biografieën doorgaans verloren in cijfers, jaartallen en sociale context. Maar in De Amsterdamse Droom is dat door auteur Jeroen Kemperman zeer goed ondervangen. De verhalen zijn thematisch gerubriceerd en aan het einde van elk hoofdstuk (over één bedrijf en ondernemer) staat een paragraaf ‘Inspiratie voor morgen'. In het hoofdstuk over Randstad komt de ondernemer Frits Goldschmeding aan bod. Zijn Randstad Uitzendbureau speelt in de jaren '80 handig in op de economische crisis van dat moment. Het levert een flexibele schil waarmee bedrijven de krimp en groei naadloos konden opvangen. Hij brengt Randstad succesvol naar de beurs en maakt er een internationaal vooraanstaand bedrijf van. Het uitzendbureau is vanaf dat moment een exportartikel. De ondernemerslessen: merkbeleving en - identiteit, anticipeer en durf anticyclisch te handelen, maak markt- en kapitaalgoederen flexibel, en lever simultaan toegevoegde waarde aan meerdere partijen. Deze lessen staan in schril contrast met de praktijken van disrupters als Uber en Airbnb waar slechts voor één partij waarde wordt toegevoegd.

Maatschappelijke betrokkenheid en correct ethisch handelen zijn elementen die in onze Nederlandse cultuur van een bedrijf gevraagd wordt. Zo botst de financiële corona-aanvraag van Booking.com in het voorjaar van 2020 met de mega-dividenden die aan aandeelhouders worden betaald. We mogen de groei van een bedrijf en de maatschappelijke betrokkenheid van haar ondernemers niet los van elkaar zien. Ondernemers zullen zeker hun kansen pakken. Dat op dit moment veel scale-ups zich in de metropool Amsterdam vestigen, komt door het bedrijfsklimaat aldaar. Dat Anton Philips koos voor de vestiging van de fabrieken bij Eindhoven is niet los te zien van de werkgelegenheidskansen van dat moment in die regio. De verbondenheid van het bedrijf met de stad zou decennia innig zijn. Met het vertrek van Frits Philips en de komst van de manager van buiten het de familie en bedrijf verandert de cultuur en verbinding permanent.

Korte lessen haal je bijvoorbeeld uit de compacte Denken als-reeks. Zo lees je in Denken als André Rieu hoe de familieman en stichter van een familiebedrijf de bestaande in omvang geringe industrie rond lichte klassieke muziek omgebouwd heeft tot een miljoenen genererend entertainmentbedrijf. In dezelfde reeks kun je je laten inspireren door ondernemers als Marcel Boekhoorn, Elon Musk, Oprah Winfrey, Jeff Bezos, en zelfs Donald Trump. Voer genoeg dus!