Dat werd ook duidelijk in het Verantwoordingsdebat. Geen rekenmachientjes op de Kamerbankjes, maar een interrumperende VVD-fractievoorzitter die een debat over de vrijheid van meningsuiting begon op basis van zijn eigen beginselen. Een thema waarin het Kabinet een geheel andere filosofie bewandelt dan de liberalen. Eigenlijk had de vraag van de liberale oppositie dus moeten zijn: ‘Heeft u gedaan wat u beloofd heeft maar wij niet wilden?’
Wat de liberalen niet willen, is het inperken van de vrije meningsuiting. Het Kabinet wil dat, onder de noemer ‘respect’, juist wel. Hoe dat gedaan is, wordt keurig in de Verantwoordingsbrief uitgelegd. ‘De overheid heeft tot taak om mensen in staat te stellen respectvol met elkaar om te gaan door het bevorderen van kennis- en vaardighedenoverdracht, door mensen aan te spreken op respectloos gedrag en dit zo nodig te bestraffen, door steun te bieden aan mensen die anderen op disrespect durven aan te spreken en door zelf te laten zien wat respectvol omgaan met elkaar betekent’, schrijft de minister-president.
Vervolgens geeft Balkenende een aantal wapenfeiten. Namelijk de gesprekken die de minister van OCW in 2007 is gestart met de media om spelregels op te stellen voor een ‘verantwoord en veilig media-aanbod’ en de nieuwe Aanwijzing discriminatie voor het Openbaar Ministerie. De laatste heeft geresulteerd in verbetering van de doorlooptijden in discriminatiezaken en zwaardere bestraffing van geweldsdelicten (verzwarende eis met 25 procent) met een discriminatoire achtergrond. Mogelijk uit bescheidenheid heeft Balkenende het ontmoedigen van Wilders om zijn anti-koranfilm uit te zenden, het procederen tegen tijdschrift Opinio en het arresteren van een cartoonist niet genoemd.
Welbeschouwd zou Mark Rutte (VVD) het kabinet dus een dikke pluim moeten geven. Maar dat doet hij natuurlijk niet. De regeringsfracties daarentegen - CDA, ChristenUnie en PvdA - zouden op deze dag wél een speciale rol kunnen vervullen. Verantwoordingsdag als manifestatie van dualisme pur sang. De achterban, die door de fractie vertegenwoordigd wordt, heeft immers het meeste recht op rekenschap, een uitleg waarom bepaalde beloftes niet zijn nagekomen. Maar nee, de werkelijk is dat Pieter van Geel, de fractievoorzitter van het CDA, het opnam voor het kabinet. Hij pareerde Ruttes kritiek met de sneer dat hij ‘een slap aftreksel gebruikt van de klare taal van mevrouw Verdonk’. Dat niveau dus.
Misschien is het daarom maar beter het advies van SP-leider Jan Marijnissen op te volgen. ‘Laten we hiermee ophouden’, zei hij in dagblad Trouw. Hij zei dat overigens niet vanwege zijn eigen rol of die van de Kamer, maar vanwege de zogenaamde ‘propagandashow’ van het Kabinet. Marijnissen blijkt dus, net als Rutte, in de veronderstelling dat Verantwoordingsdag het equivalent is van de Algemene Beschouwingen, terwijl het juist het omgekeerde is: niet schieten op gemaakte keuzes, maar op behaalde resultaten die aan die keuzes ten grondslag liggen. Dat kunnen zijn: het korter maken van de wachtlijsten in de zorg, het terugdringen van criminaliteit. Maar niet: de invoering van rekeningrijden en het bevorderen van de vrijheid van meningsuiting. De eerste twee zijn namelijk doelstellingen waarover men het eens is, de laatste twee gelden als doelstellingen waarover onenigheid bestaat.
Een goede Verantwoordingsbrief zou dus kunnen beginnen met: ‘Geachte voorzitter, in deze brief benoemen we de doelstellingen waarover Kabinet en Kamer het eens zijn en leggen wij rekenschap af over de resultaten die wij op Prinsjesdag beloofd hebben.’ Pas dan kan het parlement zijn controletaak zuiver beoefenen zonder verzeild te raken in ideologische twisten.
Voor twisten en rekenschap is de Kamer in het leven geroepen. Het is de Kamer zelf die van Verantwoordingsdag nu een 'Dag van de Rancune' heeft gemaakt, een dag waarin haar dagelijkse bezigheden geconcentreerd werden in een show voor de bühne. Een soort open dag, van 'kijk, dit is wat wij normaal doen' en nu doen we er een schepje bovenop.
Maar daarvoor is Verantwoordingsdag niet in het leven geroepen. Zolang de regeringspartijen niet in staat blijken hun eigen bewindslieden goed te kunnen controleren en de oppositie niet boven haar eigen ideologie uit kan stijgen, blijft Verantwoordingsdag een farce. Verantwoordingsdag laat zien wat de Kamer slecht kan: het keuren van eigen vlees en het uitstijgen boven partijbelang.
Over Steven de Jong
Steven de Jong is zelfstandig redacteur (Stevenschrijft.nl) en schrijver van de roman Bezorgde burgers (Lebowksi). In 2023 reageerde hij, namens Stichting Support Stotteren en Start Foundation, op tachtig vacatures met de vraag of de functie ook openstaat voor gekwalificeerde kandidaten die stotteren. Een ontluisterende verkenning waarvan hij verslag doet in De kracht van het verschil (Durden).
