Redelijkheid en billijkheid in het personen- en familierecht, meer in het bijzonder in het huwelijks- en echtscheidingsvermogensrecht

Woord vooraf vii
Inhoudsopgave ix
Figuren en tabellen xiii
Lijst van gebruikte afkortingen xvi

1 Introductie 1
1.1 Bestaande theorieën 1
1.2 Centrale onderzoeksvraag 3
1.3 Onderzoeksmethoden 5
1.4 Relevantie 6
1.5 Afbakening 7
1.6 Te behandelen onderwerpen 8
2 Methodiek 11
2.1 Met name interpretatief en empirisch 11
2.2 De juridisch-dogmatische methode 13
2.3 De (kwantitatief-beschrijvende) inhoudsanalyse 15
2.3.1 Selectiefase 18
2.3.1.1 Steekproeftrekking 21
2.3.1.2 Externe validiteit.23
2.3.2 Codeerfase 24
2.3.3 Analysefase 26
2.4 De kwalitatieve interviewmethode 26
2.4.1 Steekproeftrekking 28
2.4.2 Dataverwerking en -rapportage 29
2.5 Samenvattend 29
2.6 Enkele deelconclusies 30
3 Theorieën over de betekenis van de redelijkheid en billijkheid 33
3.1 Wettelijke terminologie 33
3.2 Definiëring door de geïnterviewde feitenrechters 35
3.3 Beperkte toetsing in cassatie 36
3.4 Ambtshalve aanvulling en ambtshalve toepassing (artikel 25 Rv) 37
3.5 Dwingendrechtelijke norm 39
3.6 Normerende werking 42
3.7 Samenvattend 46
3.8 Enkele deelconclusies 47
4 Toepassingsgebied van de redelijkheid en billijkheid als open norm 49
4.1 Wettelijke inbedding.49
4.1.1 Algemene redelijkheids- en billijkheidsbepalingen 50
4.1.2 Wettelijke preciseringen 51
4.2 Schakelbepalingen 55
4.3 Jurisprudentiële uitbreidingen 56
4.4 Wettelijke kristallisaties 57
4.5 Samenvattend 58
4.6 Enkele deelconclusies 59
5 Voor- en nadelen van het gebruik van de redelijkheid en billijkheid als open norm 61
5.1 Voordelen van het gebruik van de redelijkheid en billijkheid als open norm 61
5.2 Nadelen van het gebruik van de redelijkheid en billijkheid als open norm64
5.2.1 Een verlies aan rechtszekerheid 65
5.2.2 Een gevaar voor de democratische legitimatie van het recht 66
5.2.3 Een te grote rechterlijke vrijheid 68
5.2.4 Een dreigende stilstand van de rechtsontwikkeling 69
5.2.5 Een inefficiënte wijze van gebruik en opslaan van kennis over rechtvaardigheid 71
5.2.6 Een inefficiënte wijze van conflictoplossing 71
5.2.7 Geen verantwoording aan partijen 72
5.2.8 Geen gedragsbeïnvloeding 72
5.2.9 Een gevaar voor de rechtsgelijkheid 73
5.3 Het spanningsveld tussen de behoefte aan flexibiliteit en het verlangen naar rechtszekerheid door de ogen van de geïnterviewde feitenrechters 73
5.4 Samenvattend 74
5.5 Enkele deelconclusies 76
6 Heuristische fase van de rechterlijke oordeelsvorming 77
6.1 Kenbronnen 78
6.2 Rechtsvindingstechnieken 81
6.2.1 De vergelijkingsmethode van WIARDA 82
6.2.2 Gevalsvergelijking op basis van precedenten 85
6.2.3 De ontwikkeling van omstandighedencatalogi 88
6.2.4 De Fallgruppen-methode 91
6.3 Rechterlijke intuïtie 93
6.4 Samenvattend 95
6.5 Enkele deelconclusies 97
7 Functies en andere rollen van de redelijkheid en billijkheid 101
7.1 Twee typen functies 102
7.2 De methodische functies 103
7.3 De materiële functies 104
7.3.1 Standaarddriedeling 105
7.3.1.1 Functie bij uitleg 106
7.3.1.2 Aanvullende functie 109
7.3.1.3 Corrigerende functie 111
7.3.1.3.1 Rechtsverwerking 113
7.3.1.3.2 Onvoorziene omstandigheden 118
7.3.2 Kritiekpunten 123
7.3.2.1 Kritische beschouwing van J.M. SMITS 124
7.3.2.2 Normatieve methode van uitleg 127
7.3.2.2.1 Argumenten tegen de normatieve methode van uitleg 130
7.3.2.2.2 Afgewezen door de Hoge Raad 132
7.3.3 De materiële functies in de personen- en familierechtspraktijk 134
7.4 Andere rollen 135
7.4.1 Als synoniem voor het rechtvaardigheidsbeginsel 136
7.4.2 Als verwijzing naar de rechterlijke dispositie 137
7.4.3 Als aanduiding dat er marginaal is getoetst 138
7.4.4 Bevindingen uit de interviews 139
7.5 Bevindingen uit de inhoudsanalyse 140
7.6 Samenvattend 142
7.7 Enkele deelconclusies 145
8 Legitimatiefase van de rechterlijke oordeelvorming 149
8.1 Wettelijke motiveringsplicht 150
8.2 (In)direct geadresseerden van de motivering van rechterlijke uitspraken 153
8.3 Verschillende typen onderbouwingen 156
8.4 Bevindingen uit de inhoudsanalyse 159
8.5 Samenvattend 163
8.6 Enkele deelconclusies 165
9 Toepassing in het personen- en familierecht 169
9.1 Ontbreken van een contractuele rechtsverhouding 169
9.2 Verhouding tot het algemene vermogensrecht 172
9.3 Verschil in werkingssfeer tussen de onderscheiden deelgebieden van het personen- en familierecht 174
9.4 Enkele concrete toepassingen 179
9.5 Verhouding tot andere open normen en begripsomschrijvingen in Boek 1 BW 192
9.6 Samenvattend 194
9.7 Enkele deelconclusies 197
10 Concrete toepassingen in het huwelijks- en echtscheidingsvermogensrecht 199
10.1 Uitleg van familievermogensrechtelijke overeenkomsten 199
10.1.1 Uitleg van een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden 200
10.1.2 Uitleg van een echtscheidingsconvenant 211
10.1.3 Uitleg van een verdelingsovereenkomst 214