Klimaatpsychologie

Voorwoord 11
Bart van den Hurk

Inleiding 13
Jaap van der Stel

Deel 1 Achtergronden en grondslagen 19

1 Wat is klimaatpsychologie? 21
Sara Wortelboer & Sara Helmink
1.1 Verschillen en overeenkomsten met andere disciplines uit de psychologie 23
1.2 Klimaatpsychologie internationaal en in Nederland 29
1.3 Waarom de wereld klimaatpsychologie nodig heeft 30
1.4 Klimaatpsychologie op macro-, meso- en microniveau 32
1.5 Tot slot 36

2 Klimaatverandering en existentiële risico’s 39
Yvette Stevens & Jaap van der Stel
2.1 Gevolgen voor mensen 45
2.2 Wat kunnen we doen? 48
2.3 Tot slot 52

3 Gevolgen van de ontwrichting van het klimaat voor de psychische gezondheid 53
Jaap van der Stel
3.1 Gevolgen klimaatverandering 53
3.2 Betekenis voor klimaatpsychologie en klimaatpsychologen 59
3.3 Blik op de toekomst 62
3.4 Tot slot 65

4 De bijdrage van de psychologie aan de oplossing van klimaatproblemen 67
Een overzicht
Thijs Bouman & Ellen van der Werff
4.1 Wat motiveert klimaatrelevant gedrag? 68
4.2 Van motivatie naar gedrag 73
4.3 Klimaatactie stimuleren 79
4.4 Tot slot 81

5 Duurzaamheid en duurzaam gedrag 83
Ceren Pekdemir & Gill ten Hoor
5.1 Het belang van duurzaamheid en het concept duurzame ontwikkeling 84
5.2 De rol van duurzaam gedrag en gedragsverandering 90
5.3 Waarom duurzaamheid en duurzaam gedrag belangrijke thema’s zijn voor klimaatpsychologie 94
5.4 Tot slot 96

6 Het systeemperspectief op gedrag en klimaat 99
Max van der Linden, Derek de Beurs & Gabriela Lunansky
6.1 Polycrisis 99
6.2 Systemen: van individu tot collectief 102
6.3 Klimaatpsychologie vanuit een systeemperspectief 107
6.4 Een gedeeld systeemperspectief als katalysator van verandering 112
6.5 Tot slot 113

7 Klimaatpsychologie begrijpen vanuit internationaal perspectief 115
De breedte van de klimaatpsychologie
Rembrandt Zegers
7.1 Klimaatpsychologie in internationaal perspectief 116
7.2 Klimaatpsychologie, een psychologie van de omgeving 121
7.3 De relatie met de natuur 127
7.4 Culturen 128
7.5 Het evolutionaire proces van verandering 129
7.6 Tot slot 131

8 Op weg naar veerkracht: leren en klimaatadaptatie 133
Jaap van der Stel
8.1 Psychologische aspecten van klimaatadaptatie 134
8.2 Rollen, middelen en verantwoordelijkheden 137
8.3 Wat ligt in het verschiet? 144
8.4 Tot slot 147

Deel 2 Praktijk en beweging 149

9 Omgaan met eco-emoties 151
Christof Abspoel, Marieke Siepert & Maarten Hoogslag
9.1 Wat zijn eco-emoties? 151
9.2 Functies van eco-emoties 153
9.3 Problemen met eco-emoties 154
9.4 Enkele adviezen 157
9.5 Interview met Neela Paulussen, door Christof Abspoel 159
9.6 Tot slot 163

10 Klimaatpsychologie in de behandelkamer 165
Karen Holtmaat, Sara Helmink & Phebe Kraanen
10.1 Klimaatgerelateerde psychische klachten: wie zoeken er hulp? 166
10.2 Welke behandelingen zijn er? 169
10.3 Klimaatbewust werken 172
10.4 Klimaatbestendige ggz 175
10.5 Tot slot 177

11 Klimaatactivisme 179
Rico Disco, Femke Sleegers & Yvette Stevens
11.1 Van Earthrise tot schoolstakingen: de ontwikkeling van de wereldwijde klimaatbeweging 180
11.2 Sociaalpsychologisch perspectief: het maatschappelijk kantelpunt 182
11.3 Emoties, stress, liefde en woede 187
11.4 Waarom juist ook psychologen in actie moeten komen 188
11.5 Tot slot 189

12 Klimaatpsychologie en media 191
Chantal van der Leest & Niels de Boer
12.1 Afzender: het medialandschap 192
12.2 Berichtgeving over klimaatverandering 197
12.3 Ontvanger: de lezer 199
12.4 Adviezen voor berichtgeving 203
12.5 Tot slot 205

13 Klimaatonderwijs aan kinderen en adolescenten 207
Susanne Buck
13.1 De basis: kennisopbouw en moraal 207
13.2 Voorwaarden voor goed lesmateriaal 209
13.3 Lesmateriaal 213
13.4 Tot slot 220

14 Klimaatbeleid vraagt om mensenkennis: #kenjeburgers #kenjezelf 221
Geerte Paradies & Elke Rabé
14.1 Klimaatdoelen vragen gedragsverandering 221
14.2 Effectief klimaatbeleid: kunnen en willen veranderen van verschillende doelgroepen 222
14.3 Effectieve overheidscommunicatie is essentieel voor de implementatie van klimaatbeleid 225
14.4 Effectief beleid speelt in op verschillende doelgroepen 229
14.5 Het toepassen van gedragskennis bij de ontwikkeling van klimaatbeleid blijkt niet vanzelfsprekend 233
14.6 Tot slot 234

15 Duwtje in de duurzame richting 235
Hoe breng je kennis over klimaatpsychologie in de praktijk?
Aranka Sinnema & Liza Luesink
15.1 Wat weten we? 235
15.2 Vier knoppen om aan te draaien 240
15.3 Tot slot 247

16 Het klimaatgesprek als veranderinstrument 249
Lieneke Knuyt & Jeanine Pothuizen
16.1 De rol van het klimaatgesprek in relatie tot gedrag 250
16.2 Wat zijn remmende factoren in een klimaatgesprek en hoe ga je hiermee om? 253
16.3 Wat zijn helpende factoren voor een transformatief klimaatgesprek en hoe zet je deze in? 257
16.4 Gesprekstechnieken 261
16.5 Tot slot 265

Deel 3 Toekomst 267

17 Werken aan een leefbare toekomst 269
Max van der Linden & Jaap van der Stel
17.1 Samenleving en technologie in dienst van oneindig geluk 271
17.2 Mentale bronnen voor een nieuw planetair welzijn 273
17.3 Hoop en geloof in verandering 277
17.4 Tot slot 279

18 Wetenschappelijk onderzoek 281
Ellen van der Werff & Thijs Bouman
18.1 Psychologische kennis toepassen om klimaatverandering tegen te gaan 281
18.2 Toekomstig onderzoek 288
18.3 Tot slot 292

19 Slotbeschouwing: klimaatpsychologie heeft de toekomst 293
Sara Helmink & Sara Wortelboer
19.1 Toepassingsgebieden van de klimaatpsychologie 293
19.2 Thema’s van belang voor doorontwikkeling van het vakgebied 295
19.3 De context van de klimaatpsychologie 302
19.4 Suggesties voor de toekomst 305
19.5 Tot slot 307

Referenties 310
Register 335
Over de auteurs 339