Actuele Criminologie

Voorwoord 5

1 Criminologie: een terreinverkenning 13
1.1 De opdracht van de criminologie 15
1.1.1 Het koele oog 21
1.2 Wat is criminologie? 22
1.2.1 Criminologie als praktijkgerichte wetenschap 22
1.2.2 What’s in a name? 24
1.2.3 De relativiteit van het begrip criminaliteit 24
1.3 De geschiedenis van de criminologie 27
1.3.1 Van de klassieke oudheid tot de middeleeuwen 27
1.3.2 Van de Renaissance naar de Verlichting 29
1.3.3 De klassieke school 29
1.3.4 De positivistische school 30
1.3.5 De Italiaanse antropologieschool 31
1.3.6 De Franse milieuschool 34
1.3.7 Socialistische criminologie 35
1.3.8 Nieuwe Richting en kritische criminologie 37
1.3.9 Veramerikanisering van de criminologie 38
1.3.10 Nieuwe zakelijkheid 39
1.3.11 Conclusie 41
1.4 Aandachtsgebieden binnen de criminologie 42

2 Beschrijvende criminologie 47
2.1 Inleiding 49
2.2 Politiecijfers 53
2.2.1 Indelingen naar type criminaliteit 53
2.2.2 Landelijke trends in de door de politie geregistreerde criminaliteit 54
2.2.3 Indexcijfers per gemeente 56
2.2.4 Trends op de langere termijn 58
2.2.5 Internationale politiestatistieken 61
2.3 Onderzoeken naar verborgen criminaliteit 64
2.3.1 Onderzoek bij plegers van delicten 65
2.3.2 Onderzoek bij slachtoffers van delicten 72
2.4 Discussie 80

3 Het strafrechtelijk systeem in actie 85
3.1 Inleiding 87
3.2 Organisatie en prestaties van politie en justitie 89
3.2.1 De politie 89
3.2.2 Het Openbaar Ministerie 94
3.2.3 De rechtspraak 96
3.2.4 Het gevangeniswezen 97
3.2.5 Reclassering 99
3.3 Selectiviteit in de strafrechtspleging 101
3.3.1 De strafrechtspleging als afvalrace 102
3.3.2 Regionale beleidsverschillen 104
3.3.3 Selectiviteit naar groepskenmerken van justitiabelen 106
3.4 Normering van discretionaire bevoegdheden 115
3.5 Discussie 116

4 Verklaringen voor criminaliteit: het biologisch en psychologisch perspectief 119
4.1 Antisociaal gedrag en agressie 121
4.1.1 Antisociaal gedrag 121
4.1.2 Externaliserend en internaliserend gedrag 122
4.1.3 Agressie 123
4.2 Medische en biologische factoren 124
4.2.1 Kwantitatieve erfelijkheidstudies 125
4.2.2 Adoptiestudies 126
4.2.3 Moleculaire genetische studies en epigenetica 127
4.2.4 Andere biologische factoren 129
4.3 Persoonlijkheid en antisociaal gedrag 131
4.3.1 Inleiding 131
4.3.2 Typologieën van persoonlijkheid 132
4.3.3 Spanningsbehoefte en impulsiviteit 133
4.3.4 Het ‘Big Five’-model 134
4.3.5 Het HEXACO-model 134
4.3.6 Persoonlijkheidstypen als risicofactor voor antisociaal gedrag 135
4.3.7 Persoonlijkheidsstoornissen 136
4.3.8 Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD) 138
4.3.9 Cognitieve vaardigheden en intelligentie 138
4.3.10 Zelfbeheersing als overkoepelend begrip 139
4.3.11 Samenvatting 141
4.4 Opvoeding en ontwikkeling 143
4.4.1 Ouder-kindinteracties en opvoedingsvaardigheden 144
4.4.2 Risicofactoren van ouders 145
4.4.3 Ouder- en kindfactoren 146
4.4.4 Parent-Child Interaction Therapy 147
4.4.5 Levensloopcriminologie 147
4.5 Sociaalpsychologische factoren 148
4.6 Leerpsychologie: het aan-en afleren van gedrag 153
4.6.1 Klassieke conditionering 153
4.6.2 Instrumenteel leren 154
4.6.3 Sociaal leren 155
4.7 Discussie 159

5 Het economisch en sociologisch perspectief 161
5.1 Inleiding 163
5.2 Het economisch perspectief 163
5.2.1 Klassieke ideeën 163
5.2.2 Criminologisch model van rationele keuzes 164
5.2.3 Afschrikkingstheorie 165
5.2.4 Gelegenheidsstructuren, routineactiviteiten en situationele preventie 167
5.3 Het sociologisch perspectief 175
5.3.1 Anomie- en straintheorieën 176
5.3.2 Socialecontroletheorieën 181
5.3.3 Socialedesorganisatietheorieën 184
5.3.4 Socialelabelingtheorieën 185
5.3.5 Synthetische theorieën 186

6 Criminaliteitspreventie 191
6.1 Inleiding 193
6.2 Beproefde preventiestrategieën 196
6.3 Een tweedimensionale typologie van preventiestrategieën 198
6.4 Dadergerichte preventie 200
6.4.1 Primaire dadergerichte preventie 200
6.4.2 Secundaire dadergerichte preventie 201
6.4.3 Tertiaire dadergerichte preventie 202
6.5 Situationele preventie 204
6.5.1 Primaire en secundaire situationele preventie 204
6.5.2 Tertiaire, ofwel geïndiceerde situationele preventie 211
6.6 Slachtoffergerichte preventie 213
6.6.1 Primaire slachtoffergerichte preventie 213
6.6.2 Secundaire slachtoffergerichte preventie 214
6.6.3 Tertiaire slachtoffergerichte preventie 215
6.7 Discussie 215
6.8 Criminaliteitspreventie in Nederland 218
6.9 Internationale ontwikkelingen 220

7 Straffen en criminaliteit 223
7.1 Inleiding 225
7.1.1 De penologie 225
7.1.2 Straffen in het (straf)recht 225
7.2 Doelstellingen van straffen en strafrechttheorieën 226
7.2.1 Absolute theorieën: vergelding 227
7.2.2 Relatieve theorieën: speciale en generale preventie 228
7.2.3 Verenigingstheorieën 233
7.3 Soorten straffen in het Nederlandse strafsysteem 234
7.3.1 Hoofdstraffen 234
7.3.2 Bijkomende straffen 236
7.3.3 Maatregelen 236
7.3.4 Sancties voor kinderen en jeugdigen 237
7.3.5 De oplegging van straffen in de praktijk 239
7.4 Effectiviteit van straffen 243
7.4.1 Vergelding en genoegdoening 243
7.4.2 Generale preventie 244
7.4.3 Speciale preventie: experimenten en quasi-experimenten naar effecten van detentie op recidive 245
7.4.4 Speciale preventie: effecten van incapacitatie op het aantal gepleegde delicten 249
7.4.5 Effecten van behandelingen 251
7.4.6 Effecten op resocialisatie 252
7.5 Discussie 252

8 Victimologie 255
8.1 Inleiding 257
8.1.1 Victimologie 258
8.1.2 Kringen van slachtofferschap 259
8.2 Risicokenmerken van slachtofferschap 261
8.3 Victimologische risicoanalyse 264
8.3.1 Herhaald slachtofferschap 266
8.3.2 Bijzondere risicogroepen: toeristen en daders 267
8.3.3 Slachtofferschap als criminogene factor 268
8.4 De materiële en immateriële gevolgen van criminaliteit 268
8.4.1 Schadebedragen en kosten 269
8.4.2 Gevoelens van onveiligheid en opinies 270
8.4.3 De psychische gevolgen van slachtofferschap: het posttraumatische stresssyndroom 273
8.5 De reacties op slachtofferschap 276
8.5.1 Aversieve reacties: blaming the victim 276
8.5.2 Modellen van slachtofferhulp 276
8.6 Discussie 284

9 Bijzondere misdrijven 289
9.1 Inleiding 291
9.2 Internationale misdrijven 291
9.2.1 Definitie 292
9.2.2 Aard en omvang 292
9.2.3 Oorzaken en achtergronden 293
9.2.4 Aanpak 294
9.3 Terrorisme 296
9.3.1 Definitie 297
9.3.2 Aard en omvang 298
9.3.3 Oorzaken en achtergronden 300
9.3.4 Aanpak 301
9.4 Georganiseerde criminaliteit 302
9.4.1 Definitie 303
9.4.2 Aard en omvang 306
9.4.3 Oorzaken en achtergronden 309
9.4.4 Aanpak 315
9.5 Witteboordencriminaliteit 317
9.5.1 Definitie 317
9.5.2 Aard en omvang 318
9.5.3 Oorzaken en achtergronden 320
9.5.4 Aanpak 322

Afkortingen 327
Afbeeldingen 329
Literatuur 330
Register 362
Personenregister 366