Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee - Een verfrissende visie

Juist door eigen ervaring, de lessen die je hebt geleerd en je inschattingsvermogen kan iedereen situaties de baas worden die te complex zijn voor papieren oplossingen. Aristoteles bedacht er een mooie term voor: praktische wijsheid (phronèsis). Het vermogen om in concrete situaties goed en juist te handelen. Het gaat niet om theoretische kennis of methodieken die vaak Engelse termen hebben – gezond verstand laat zich daar niet in vangen. Het gaat juist om inzicht in wat in een bepaalde context het juiste is om te doen. Rekening houdend met de omstandigheden, de mensen en het morele doel. Zo ontstaat niet alleen beweging, maar ook een vorm van collectieve kracht waar geen baas, beleidsstuk of zelfbenoemde goeroe tegenop kan.

Stop met (af)wachten

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee is een pleidooi om de hardnekkige afspraak die we ooit hebben gemaakt – namelijk dat de eindverantwoordelijkheid altijd bij bazen ligt – eindelijk los te laten. We overschatten leiders vaak door te denken dat zij de wijsheid in pacht hebben en dat zonder hen niets kan worden geregeld. De auteurs keren dat beeld om: de echte kracht ligt bij onszelf. Bij bewoners, vrijwilligers, professionals en bij iedereen die niet officieel bevoegd is om aan de knoppen te draaien, maar wél ziet dat dingen de verkeerde kant op gaan en dus anders moeten.

Het ‘ik-mag-niet’-syndroom

In een tijd waarin we massaal wachten op de politiek, het management of de overheid klinkt dat bevrijdend. Want hoe vaak zeggen we niet: ‘Er moet iets gebeuren, maar ja, naar mij wordt toch niet geluisterd,’ of: ‘Ik heb daar niet de bevoegdheid voor’? Alsof dat ons ontslaat van handelen. Terwijl verandering juist begint als we stoppen met verantwoordelijkheid wegduwen en het durven oppakken. 

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee laat zien dat we geneigd zijn te geloven dat concurrentie, efficiëntie en marktwerking automatisch tot betere resultaten leiden. Maar veel van de complexe problemen van vandaag vragen niet om marktlogica, maar om samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid. In plaats van te wachten tot de markt, de overheid of de baas iets oplost, nodigt het boek je uit om zélf met anderen verantwoordelijkheid te nemen. Dat werkt ook nog eens een stuk ontspannender, omdat jij niet als enige het hoofd boven het maaiveld uitsteekt. Marktdenken is een overschat mechanisme; wat we nodig hebben is coöperatief denken. In plaats van dat iedereen vooral voor zichzelf werkt (of in competitie met anderen), zoeken we samen naar oplossingen die voor de hele groep goed zijn. Je helpt elkaar vooruit, deelt successen én problemen, en kijkt hoe ieders bijdrage het geheel sterker maakt.

De ideale baas?

De lessen die ik uit Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee haal zijn pijnlijk eenvoudig én tegelijkertijd moeilijk: durf los te laten en besef dat je zelf of samen veel meer kunt dan je denkt. De ideale baas is niet de alleswetende visionair of de empathische people manager, maar degene die ruimte maakt voor initiatieven. Iemand die niet alles wil beheersen of onrustig wordt als hij of zij niet ‘in control’ is, maar die faciliteert in plaats van regeert en de maatschappelijke balans ondersteunt. Iemand die geen formulieren afvinkt op basis van wantrouwen, het ongemak van onzekerheid verdraagt en begrijpt dat controle vaak schijnveiligheid is. Iemand die vertrouwt op het vermogen van medewerkers of de groep. Een treffende zin uit het boek vat het mooi samen: ‘De kunst is niet zozeer leidinggeven, maar leiding laten ontstaan.’

Een feest van herkenning

Je bent niet de baas, maar je moet er wel iets mee is een aanrader, leest vlot en was voor mij een feest van herkenning. Rest mij nog de auteurs te bedanken: eindelijk eens een boek met een verfrissende visie, waarin het niet draait om de zoveelste lofzang op leiderschap, maar om wat er allemaal kan ontstaan – juist zonder dat iemand de leiding neemt. Er is nog hoop!