John Lewis Gaddis is historicus en doceert over militaire- en politieke strategieën aan Yale. In zijn boek Over strategisch denken (oorspronkelijke titel On grand stratey) duikt Gaddis de geschiedenis in. Op zoek naar theorieën, beslissingen en lessen van denkers en doeners als Herodotus, Sun Tzu, Machiavelli, Von Clausewitz, Augustus, Napoleon, Lincoln en Roosevelt.
De auteur definieert ‘grand strategy’ als ‘het op één lijn brengen van in potentie onbegrensde aspiraties met noodzakelijke begrensde capaciteiten, dwars door tijd, ruimte en schaal.’ Anders gezegd: goede strategen zijn als geen ander in staat om voortdurend hun doelen in overeenstemming te brengen met hun middelen. Er zijn in de geschiedenis heel wat veldslagen, oorlogen en koninkrijken verloren gegaan doordat doelen en middelen niet goed op elkaar waren afgestemd. ‘Hoogmoed komt voor de val’ is een regelmatig voorkomend verschijnsel. Het gebruik van het woord ‘grand’ heeft alles te maken met wat er op het spel staat, zo schrijft de auteur.
De auteur deelt zijn hoofrolspelers in twee categorieën in, namelijk ‘vossen’ en ‘egels’. Vossen baseren zich bij hun voorspellingen (wat een belangrijk aspect is van strategisch denken) op een intuïtief ‘aaneenrijgen’ van diverse bronnen van ‘informatie’, niet op gevolgtrekkingen voorkomend uit een ‘totaalbeeld’. Waarbij een vos niet wegloopt voor een gezonde portie zelfkritiek. Egels daarentegen gaan uit van één centrale visie, één groot verhaal. Ze mijden zelfkritiek en wuiven kritiek van anderen weg en zijn halsstarrig. Vaak ‘gevangen in hun eigen vooroordelen’. Vossen zijn ook beter toegerust om te overleven in een snel veranderende omgeving. Egels gedijen vooral in een statische omgeving waarin het loont om vast te houden aan beproefde formules. Een egel kent het grote doel, de vos kent vele zaken en is praktisch en pragmatisch. En wat blijkt uit onderzoek aldus de auteur, vossen zijn vele betere voorspellers, en daardoor vaak veel betere strategen dan egels. Overbodig om te zeggen dat de beste strategen zoals Abraham Lincoln zowel vos als egel zijn, net zoals het uitkomt. Als 16e president van de Verenigde Staten had Lincoln beide benaderingen nodig om de afschaffing van de slavernij er door te krijgen zonder dat het land uiteen zou vallen. Een van de boeiendste hoofdstukken in het boek.
De geschiedenisreis begint 480 voor Christus als de Perzische koning der koningen Xerxes de Hellespont wilt oversteken om Griekenland te veroveren en eindigt 310 pagina’s later in 1962 bij de Amerikaanse minister van justitie Robert F. Kennedy in een vraaggesprek over de Mexicaanse oorlog. Tussendoor passeren een groot aantal bekende en minder bekende perioden, oorlogen, militairen, geschiedschrijvers, filosofen, strategisch denkers, koningen en presidenten de revue. Met uitgebreide analyses en beschrijvingen van historische gebeurtenissen laat de auteur zien waarom strategieën slagen of falen en welke lessen we daaruit kunnen trekken. Waarbij de auteur regelmatig door de tijd heen en weer springt om te kijken in hoeverre gebeurtenissen en keuzes aansluiten op de denkbeelden die heren als Marx, Tolstoj, Sun Tzu, Von Clausewitz en Machiavelli eeuwen eerder, of veel later, geventileerd hebben. Gaten in de geschiedschrijving vult de auteur op door regelmatig vanuit ‘aannames’ te schrijven, in de trant van ‘wat Tolstoj hiermee – volgens mij – bedoelt’.
De auteur benoemt enkele belangrijke lessen. Zo moet een strateeg flexibel zijn en om kunnen gaan met ogenschijnlijke tegenstrijdigheden. Strategen zien oorlog ook als middel en niet als doel. Toen Napoleon het oorlog voeren als doel ging zien, en besloot om Rusland binnen te vallen, was dat het begin van het bekende einde bij Waterloo. Goede strategen opereren bedachtzaam en nemen geen disproportionele risico’s. Zie daar het verschil tussen Filips II van Spanje en koningin Elizabeth van Engeland. Filips streed als ‘egel’ voor God en was bereid daar alles voor te doen. Elizabeth was als ‘vos’ bedachtzamer en hield het belang van Engeland voor ogen. Filips strijd was disproportioneel en Spanje eindigde in verval. Engeland kende eeuwen van voorspoed en werd een wereldmacht. Ook uit het ontstaan van de Verenigde Staten valt een les te leren. Daar waar de Spanjaarden kozen voor eenvormigheid en centrale sturing kozen de succesvollere Engelsen voor een goede lokale verbinding met de verschillende gemeenschappen. En misschien wel de belangrijkste les van de auteur: als je wat te kiezen hebt, kies dan een ‘vos’ als leider.
De auteur schrijft boeiend hoewel het soms lastig is om zijn relaas te volgen en om de aandacht niet te verliezen bij de soms zeer uitgebreide en gedetailleerde beschrijvingen. Wellicht speelt hier de ‘vloek van kennis’ een rol, want het boek telt ruim vijftig bladzijdes aan bronvermeldingen. Het voordeel is dat je enigszins een beeld krijgt van hoe het er in die verschillende periodes aan toe ging. Over strategisch denken omvat ruim 2000 jaar aan oorlogen en militaire en politieke theorieën en strategieën. Kortom, een boek voor liefhebbers.
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
