Het boek heeft niet zozeer één auteur, als wel een redactie met groot aantal adviseurs. Verder is dit fascinerende boek mede mogelijk gemaakt door onder andere Schiphol, de Politie, het Centraal Bureau voor de Statistiek en diverse ministeries. Tenslotte, het gaat over ons allemaal: de Bosatlas van de veiligheid. En, opvallend genoeg, júist managers kunnen er wel eens heel veel baat bij hebben.
De grote broer, De Grote Bosatlas, is al 140 jaar hét standaardwerk voor het vak aardrijkskunde op de middelbare school. Wie kent ‘m niet? Inmiddels zijn er ook allerlei soorten kleine Bosatlassen. Pas verschenen is de Bosatlas van de veiligheid. Het betreft, net als wc-papier, zo’n onderwerp dat pas relevantie krijgt als blijkt dat het ontbreekt. Veiligheid, zo vanzelfsprekend als het er is, zo bedreigend als het er niet meer is. Daarom is het juist goed om er af en toe eens even bij stil te staan. Hoe veilig zijn we nu eigenlijk met elkaar? En nog wezenlijker, hebben we het dan over objectief gemeten veiligheid, of over de beleving of perceptie ervan?
Het is dít onderscheid tussen objectieve of feitelijke veiligheid, en de subjectieve beleving ervan, dat dit boek zo razend relevant voor managers maakt. Om dat te illustreren begin ik met de laatste twee bladzijden. Die gaan namelijk over een dominant fenomeen in onze huidige maatschappij: risicoperceptie. Immers, ik citeer, “Sommige risico’s worden anders beleefd of beoordeeld dan je zou verwachten op grond van technisch-wetenschappelijke kennis.” Op deze twee bladzijden staan maar liefst elf factoren die, bewust en vermoedelijk vaker onbewust, onze veiligheidsbeoordeling vertekenen. Dit zijn punten als vertrouwen in risico-informatie, en bekendheid en zichtbaarheid van een risico. Ook de voordelen en het maatschappelijk nut ervan en de mate van vrijwilligheid aan de risico-blootstelling spelen een rol. Evenals controle over het risico en de morele acceptatie ervan.
Zijn deze factoren in geringe mate aanwezig, dan worden de ermee samenhangende risico’s vaak overschat. Dit wordt nog eens versterkt door de aanwezigheid van angst, menselijke oorzaken en veel slachtoffers ineens. Hier herkennen we de grote maatschappelijke impact van vliegrampen en terroristische aanslagen. En ook de voorspelbare en voorstelbare roep om stevige maatregelen, die dan onmiddellijk opklinken uit politiek en maatschappij. Op basis van al deze factoren worden risico’s dus als groter beoordeeld, dan ze op basis van de feiten zijn. Let wel, feiten over veiligheid, en over risico’s in het algemeen, komen uit het verleden of zijn hoogstens real time metingen. Ze bieden daardoor natuurlijk niet altijd een betrouwbare voorspelling voor een veranderde toekomst. Desalniettemin, iets beters hebben we niet…
Wat moet je hier als gemiddelde manager nu mee? Deze inzichten gewoon benutten in je dagelijkse praktijk! Bijvoorbeeld om geld en tijd te besparen. Want als uit allerlei bronnen en onderzoek nou blijkt dat factoren als weinig vertrouwen in informatie en lage risicobekendheid leiden tot een overschatting van het risico, dan zijn er grofweg twee opties. De gangbare benadering, om dan gelijk maar stevige beheersmaatregelen te nemen, bijvoorbeeld om de kans van optreden te verkleinen, of zelfs weg te nemen. Dit kost natuurlijk tijd en geld. Het alternatief is om de beleving van het risico – de risicoperceptie – eerst eens te vergelijken met wat er feitelijk over bekend is. En om vervolgens niet gelijk toe te geven aan de maatregelen-reflex. Kijk bijvoorbeeld eens of de risicobeleving kan worden veranderd richting de feiten. Bijvoorbeeld door over het desbetreffende risico wat meer gerichte informatie te verstrekken, op een open en toegankelijke wijze die vertrouwen geeft. Met andere woorden, het benutten van deze kennis geeft de manager meer keuzemogelijkheden en handelingsvrijheid voor het (kosten)effectief omgaan met (veiligheid)risico’s.
De Bosatlas voor de veiligheid toont aan dat er enorm veel feitelijke informatie beschikbaar is, over tal van veiligheidsrisico’s. In het big data tijdperk is dit waarschijnlijk ook het geval in allerlei andere domeinen en sectoren. Deze informatie kan tot verrassende inzichten leiden, die soms recht tegen onze intuïtie ingaan. Zo ervaren veel mensen de Amsterdamse grachtengordel als veilig, terwijl dit niet klopt met de metingen van het aantal misdrijven. Andersom blijkt een wijk als Nieuw-West juist veiliger dan velen aannemen. Wat betekent dit voor het gemeentelijke veiligheidsbeleid, en de voorlichting erover aan het publiek en toeristen?
Dit is zomaar een concreet voorbeeld voor overheidsmanager. Als het gaat over industrie en mijnbouw, of over veilig vervoer, in twee van de tien hoofdstukken, dan wordt het voor vele managers uit het bedrijfsleven ineens ook interessant. Daarbij is het voor elke zichzelf serieus nemende manager zinvol om eens na te gaan wat eigenlijk de uitgangspunten voor het veiligheids- en risicobeleid binnen de organisatie zijn. En in hoeverre die aansluiten bij de zeven uitgangspunten in de atlas. Ook kan het geen kwaad om de twaalf onderscheiden zogenoemde 'nieuwe risico’s' eens tegen het licht te houden. Dit zijn risico’s die bijvoorbeeld het gevolg zijn van toenemende digitalisering, bevolkingsgroei en geopolitieke ontwikkelingen.
Samenvattend, de Bosatlas voor de veiligheid is een ongewoon goed managementboek. We werken immers in een tijd waarin alternatieve feiten niet meer zijn weg te denken uit het publieke debat. Dus is het meer dan ooit nodig om onderscheid te maken tussen objectieve feiten en subjectieve belevingen, hoe begrijpelijk de kloof tussen beide vaak ook is. Om daarmee overdreven en onzinnige risicobeheersmaatregelen in de kiem te smoren. Om het geld en de tijd die daarmee wordt bespaard aan zinniger zaken te kunnen besteden, met een positieve impact. Vanuit een helder begrippenkader en met talloze voorbeelden helpt dit boek de manager om dit onderscheid messcherp te maken. Ook voor allerlei soorten onzekerheden en risico’s, die niet (alleen) op veiligheid betrekking hebben. En die de vaak ambitieuze doelen wel danig kunnen dwarsbomen. De Bosatlas voor veiligheid, júist nu voor managers, in een dubbele betekenis.
Dr. Martin van Staveren adviseert organisaties over anders omgaan met risico’s. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn te vergroten, binnen én buiten organisaties. Martin is ook kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet.
Over Martin van Staveren
Dr. Martin van Staveren doceert, adviseert en schrijft over omgaan met risico’s binnen organisaties. Hij is onder andere kerndocent risicomanagement, Universiteit Twente en doceert in collegereeksen van Nyenrode Business Universiteit. Martin is eigenaar van risicobureau VSRM en auteur van boeken over risico.