Ze gaan meestal over fraaie zaken als zelfkennis, anderen inspireren maar gaan nooit over hoe je ontspoorde leiders en slechte managers herkent en hoe je überhaupt van ze af komt. Nederland ontwaakt langzaam met boeken over ontspoorde managers. Dit vlotgeschreven boek van Schrijvers voorziet in een leemte en gaat over falend leiderschap. Bijna geen week gaat er voorbij of de media melden het zoveelste schandaal. Schandalen met politici, toezichthouders, bestuurders, CEO’s en managers zijn in de afgelopen jaren niet meer bij te houden. En dan gaat het over belangenverstrengeling, belastingtrucs, illegale prijsafspraken, vriendjespolitiek, fraude, geldsmijterij, witwassen, corruptie om maar eens een greep te doen uit de vele integriteitschendingen.
Om zijn gedachtegoed van slechte leiders preciezer te duiden beschrijft de auteur in zijn boek op een inzichtelijke manier acht archetypes van falende leiders: de zakkenvuller, narcist, machiavellist, wegkijker, contactgestoorde, procedurefetisjist, Messias en de incompetente manager. Grosso modo gaat een ontspoorde leider niet voor het algemene belang - het hoogste goed - maar slechts voor zichzelf. Leiderschap is een tijdelijke aangelegenheid. Wat betekent, dat mogelijke ontsporingen beperkt kunnen blijven tot de beperkte duur van het leiderschap. Waarom leiderschap ontspoort, is toe te schrijven aan een heel scala van oorzaken. Deze kunnen zowel een interne als externe achtergrond hebben. Wellust, wraakzucht en boosheid, luiheid, hebzucht, vraatzucht, verongelijktheid, jaloezie en eerzucht kunnen onderliggende persoonlijke driften zijn die een slechte leider maar niet onder controle kan krijgen. Maar ook de omgeving – de bedrijfscultuur- en omstandigheden waarin een leider te werk gaat, kan bepalend zijn voor zijn falen. Of wat abstracter geformuleerd, het ligt niet aan de leider zelf, niet aan zijn volgers of toezichthouders, maar aan de context waarbinnen de leider opereert.
Een bijkomend fenomeen is dat de leiderschapsindustrie graaizucht, narcisme, gevoelloosheid van bekende en onbekende, grote en kleine potentaten niet heeft kunnen voorkomen. Het is een groeiende bedrijfstak die leiderschapsboeken, leiderschapstijdschriften, leiderschapsleergangen, managementtrainingen, leiderschapsgoeroes, leiderschapscoaches produceren die de leider-in-spe hoop geven om zich te ontwikkelen tot een geweldige leider of manager. Maar hoe je slecht, ontspoord, destructief leiderschap herkent en verhindert komt helaas niet aan bod in bovengenoemde initiatieven.
Het gaat erom hoe competente leiders te scheiden zijn van de incompetente en dat is niet eenvoudig. Wanneer een leider tekortschiet in zijn cognitieve vaardigheden, ondermaats is in zijn sociale vaardigheden, niet kan plannen en organiseren of onvoldoende strategisch inzicht heeft, dan zijn deze de voorboden voor slecht leiderschap. Een belangrijk aspect voor het herkennen van ontspoord leiderschap is het uitvoeren van een zogenoemde ‘klinische analyse’ om te exploreren of er sprake is van een persoonlijkheidsstoornis. Andere aspecten die helpen om incompetent leiderschap te signaleren, zijn: een leider die er een leefstijl op nahoudt waarbij geen balans is tussen werk en privé, een charisma heeft dat kenmerken vertoont van zwart-wit denken, regelmatig relationele ontsporingen heeft met zijn medewerkers, niet gevoelig is voor kritiek en machtsmisbruik ten toon spreidt. In zijn boek gaat de auteur diep in op al deze aspecten.
Maar de andere kant van de medaille is, wanneer je in de praktijk als medewerker of volgeling afhankelijk bent van een ontspoord leider of manager, welke interventiestrategieën staan je ter beschikking om verzet te plegen en te overleven? Of anders gezegd: Hoe voorkom je slecht leiderschap in de top vanuit lagere echelons? Ontspoorde leiders hoeven niet direct te worden weggestuurd of afgezet. Maar er zijn allerlei tussenoplossingen denkbaar die minder drastisch zijn en kans van slagen hebben. Degene die zich wil verzetten, doet er verstandig aan om zich eerst af te vragen: Wat zijn mijn beweegreden, heb ik de feiten op een rij, heb ik een plan van aanpak, is er kans van slagen en ben ik vastberaden om actie te ondernemen. De auteur komt in zijn boek met verschillende opties die variëren van democratisch wegsturen, diplomatiek aanpakken, coachen, tegenspreken, confronteren tot duiken om te overleven. De geschikte strategie is afhankelijk van de situatie binnen een organisatie. Maar de grootste fout die een medewerker of volgeling kan maken, is ongebreideld gevolg geven aan zijn woede en ergernissen over incompetent leiderschap.
Hoewel werknemers de belangrijkste personen zijn om falend leiderschap te verijdelen, kunnen zij niet alles. Een essentiële functie is weggelegd voor formele toezichthouders (commissarissen, raad van toezicht, ondernemingsraden, inspecties, ombudsmannen) en informele toezichthouders (klanten, medewerkers, klokkenluiders, media, NGO’s, belangenorganisaties, twitteraars). Al hoewel, toezichthouders kunnen ook tekortschieten in het vroegtijdig signaleren van leiderschapsontsporing of incompetent management doordat ze mogelijk niet over de juiste en relevante informatie beschikken of hele andere (tegenstrijdige) belangen hebben. Aan het eind van zijn boek besteedt de auteur aandacht aan het verhinderen van ultiem slecht leiderschap met geweld en moord die we maar al te goed kennen uit de oude en moderne geschiedenis. Gewelddadig verzet is ook pas aan de orde wanneer alle vreedzame middelen van onderop zijn uitgeput. Voor leiders die hun leven willen beteren, heeft Schrijvers een achttal anti-verloederingsprincipes in petto.
Ten slotte, Hoe raak je ze kwijt- Over ontspoorde leiders en slechte managers is een origineel en goed gedocumenteerd boek waarin de auteur zijn gedachtegoed over leiderschapsontsporing illustreert met tot de verbeelding sprekende voorbeelden uit de historie en uit de tegenwoordige tijd. Bij wijze van afsluiting presenteert de auteur een checklist ‘Slecht leiderschap’. Hoe meer ja’s des te meer u zich achter de oren moet krabben. Een vermakelijk boek!
Louis Thörig is verbonden als thesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam en als docent Corporate Communicatie aan de Hogeschool InHolland.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
