Langetermijndenken gaat uit van het principe dat onze positieve invloed op de verre toekomst het allerbelangrijkste morele doel is van dit moment. We hebben het over het welzijn van miljarden en miljarden mensen die nu nog niet geboren zijn. Daarom staat er veel op het spel bij alle beslissingen die we nu nemen. William MacAskill is moreel filosoof aan de Universiteit van Oxford. Hij is mede-initiatiefnemer van de effectief altruïsmebeweging, en oprichter van tal van initiatieven en stichtingen gericht op een moreel goed en altruïstisch leven voor de huidige en toekomstige generaties. In dit boek brengt hij het gedachtegoed bijeen van tal van mededenkers en -doeners op gebied van langetermijndenken.
De plasticiteit van gesmolten glas
We leven in uitzonderlijke tijden. De enorme economische groei sinds de industriële revolutie heeft gezorgd voor veel verandering in korte tijd. Daarom is het belangrijk dat we veranderingen in gang zetten die goed zijn voor toekomstige generaties. Bij nieuwe ideeën zijn de meeste spelregels nog niet vastomlijnd. Deze plasticiteit is vaak van korte duur, waarna de regels voor langere tijd staan vastgelegd. Zolang het glas gesmolten is, moeten we zorgen dat goede morele waarden in het systeem verankerd worden, want daarna is het te laat. In onze huidige tijd speelt de opkomst van kunstmatige intelligentie (AI) en krijgen we misschien over niet al te lange tijd vormen van AI die net zo intelligent zijn als wij. MacAskill en gelijkgestemden vrezen een kwaadaardige machtsovername van de wereld door AI, waardoor de mens ofwel wordt uitgeroeid ofwel wordt geknecht in de cultuur van AI. Daarom is het zo belangrijk om nú in te zetten op de ontwikkeling van AI in lijn met onze menselijke waarden. Hij pleit voor politieke experimenten om culturele en intellectuele diversiteit aan te moedigen, zodat we onze opties open houden.
Waardenwenteling
Een waardenwenteling gebeurt niet vanzelf, als een logisch gevolg van bijvoorbeeld economische ontwikkeling. MacAskill presenteert een korte analyse van de afschaffing van slavernij en laat zien hoe belangrijk het activisme van de Quakergemeenschap en vele anderen was. Omdat we er niet op kunnen rekenen dat goede morele waarden vanzelf komen bovendrijven, is het aan langetermijndenkers om morele principes en moreel goed gedrag te propageren en die verbinden aan een wereldbeeld van altruïsme. Hij pleit ervoor dat we stilstaan bij de vraag welke waarden we meenemen richting de toekomst. Dit is in het belang van huidige en toekomstige generaties.
De menselijke beschaving beschermen
De weg naar de toekomst is een risicovolle expeditie op onbekend terrein. Het is helemaal geen gegeven dat de mensheid nog miljoenen jaren zal bestaan. Het zou ook binnen een paar eeuwen afgelopen zijn met de gehele mensheid. Dat is eeuwig zonde voor al die mensen die ook een prachtig bestaan hadden kunnen hebben. Daarom staat MacAskill stil bij mogelijke oorzaken van ons uitsterven, zoals een nucleaire oorlog, kwaadaardige AI en extreme klimaatverandering. Zijn collega Toby Ord heeft hiervan een uitgebreide analyse gemaakt in The Precipe. (Lees ook Freija van Duijnes recensie van dat boek, red.)
Stagnatie
Maar we laten ons niet snel tot uitsterven brengen. De mensheid blijkt na rampen zeer veerkrachtig te zijn. Of het nu de pest is geweest in de veertiende eeuw of de atoombom op Hiroshima, de mensheid heeft zich doorgaans snel herpakt in termen van aantallen en culturele relevantie. Het grootste risico voor de komende millennia is economische en culturele stagnatie. Technologische vooruitgang gaat steeds trager, ondanks het sterk groeiende aantal wetenschappers. Het laaghangend fruit van welvaartverbetering in de Westerse wereld is al geplukt. Mondiaal lijken culturen steeds meer op elkaar, waardoor nieuwe ideeën ook meer op elkaar gaan lijken. Mensen krijgen minder kinderen. De groei van de wereldbevolking neemt af en zou mogelijk kunnen kantelen naar krimp. Allemaal argumenten die wijzen op langdurige stagnatie. MacAskill put hoop uit de gedachte dat superintelligente AI is ontwikkeld vóór deze stagnatie, zodat AI de rol op zich kan nemen om voor technologische vooruitgang te zorgen.
Gelukkige mensen
MacAskill is moreel filosoof en hij neemt de tijd om de lezer te onderwijzen in het gedachtegoed van Derek Parfit, een inmiddels overleden vakgenoot die hij zeer bewondert. De discussie gaat over de vraag of het voorkomen van de geboorte van een gelukkig mens als een moreel verlies kan worden gezien. Veel filosofen zijn daar neutraal in. Maar Parfit en MacAskill beargumenteren dat de wereld een betere en deugdzamere plek is doordat er mensen worden geboren die een gelukkig leven hebben. Dus als je denkt dat je eventuele kinderen een gelukkig leven zouden hebben, neem er dan zo veel mogelijk. Dieren die in het wild leven, hebben volgens MacAskill doorgaans geen gelukkig leven, omdat ze kunnen worden opgegeten of verhongeren. Daarom zou het geen probleem zijn als de mensheid al het leven van ongelukkige wilde dieren zou uitroeien. Ecosystemen hebben geen rol in het denken van MacAskill.
Wat je zelf kan doen
MacAskill refecteert op de waarschijnlijkheid van goede toekomsten en slechte toekomsten. Zijn conclusie is dat de kleine kans op een slechte toekomst vele malen erger is dan een grotere kans op een goede toekomst. Maar omdat er een grotere kans is op een goede toekomst, ziet hij het toch positief in. Met al zijn stichtingen en clubjes probeert hij meer grip te krijgen op de risico’s en kansen van de mensheid op de lange termijn. Een deel van die clubjes helpt mensen nu om handvatten te bieden voor een moreel goed en altruïstisch bestaan. Hij roept de lezer op om zich in te zetten voor belangrijke vraagstukken, zoals de thematiek die hij in dit boek uiteenzet. Naast het krijgen van veel kinderen, spoort hij ons aan om een onderwerp te nemen dat dicht bij je staat, maar dat nog te weinig aandacht krijgt. Een andere manier om iets goeds te doen is door veel geld te verdienen en een aanzienlijk deel daarvan aan goede doelen te doneren. Dat is de norm in het netwerk van Effectief Altruïsme. Tot slot hoopt hij met Omkijken naar de toekomst een beweging te lanceren van langetermijndenkers. Zulke bewegingen zijn er al en hebben vaak een insteek van duurzaamheid. In Nederland is er bijvoorbeeld het Lab voor toekomstige generaties. Zij hebben ook aandacht voor de thema’s intergenerationele rechtvaardigheid en gelijkheid, wat in MacAskills boek niet naar voren komt. Al met al heeft MacAskill een zeer leesbaar boek geschreven dat langetermijndenken op de kaart zet.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
