Kaats en Opheij omschrijven samenwerken als een vorm van organiseren, waarbij mensen - vanuit een organisatieverband of namens een achterban – ertoe overgaan duurzame afspraken te maken, gericht op een gezamenlijk doel, effect of gezamenlijke opgave, en zo delen van het werk of hun activiteiten op elkaar afstemmen. Het leidt tot een diversiteit aan samenwerkingsrelaties die een duurzame intentie hebben, maar wel eindig zijn.
Schrijfstijl
Kaats en Opheij zijn beiden gepromoveerd op het onderwerp van dit Leren samenwerken. In de enigszins academische stijl van schrijven is dat nog terug te lezen. Net als in de theoretische onderbouwing van hun betogen. Het is ook merkbaar dat ze als adviseur in de afgelopen jaren veel praktische ervaring hebben opgedaan. Die achtergrond is zo hier en daar ook merkbaar in het gebruik adviseursjargon. En je ziet het terug in hoe ze complexe zaken in schema’s, tabellen en figuren weergeven. En hun vermogen tot schrijven zie je terug in de heldere structuur van Leren samenwerken die vanzelfsprekend in één van de figuren is weergegeven.
Condities
Leren samenwerken is een geheel herziene versie van het boek uit 2012. De titel was toen Leren samenwerken tussen organisaties - allianties, netwerken, ketens, partnerships. De titel maakte in één oogopslag duidelijk dat het ging over verschillende uitingsvormen van samenwerken. Met de huidige titel -Leren samenwerken - het creëren van condities voor kansrijke samenwerking-, ligt de nadruk niet meer op de uitingsvorm van de samenwerking.
Het gaat Kaats en Opheij nu vooral om de condities voor samenwerken. Ze onderkennen de volgende vijf condities voor een kansrijke samenwerking: gedeelde ambitie, recht doen aan wat belangrijk is, een constructieve relatie, professionele organisatie en een betekenisgevend proces.
Tussen en binnen organisaties
Kaats en Opheij zijn van mening dat wat ze te vertellen hebben niet alleen relevant is voor samenwerking tussen organisaties maar ook voor samenwerking binnen organisaties, zoals bij afdelingoverschrijdende samenwerking. In het boek maken ze de stelling meer dan waar. Ongeacht over welke vorm van samenwerken het gaat, het boek laat zien wat ervoor nodig is en welke condities gecreëerd moeten worden om samenwerken mogelijk te maken.
Samenwerkingstafel
Het boek is ingedeeld in drie delen. Het eerste deel, met als titel Plaatsbepaling, besteedt aandacht aan onderwerpen zoals: positionering van de samenwerking; voorkomen dat samenwerking een doel op zich wordt; kenmerken van een opgavegerichte benadering van organiseren; samenwerking is gedoe; condities voor kansrijke samenwerking; de samenwerkingstafel en het opgavenetwerk.
Vijf invalshoeken
In deel 2, Condities voor kansrijke samenwerking, is er voor de condities voor samenwerking gekozen voor vijf invalshoeken: ambitie, wat echt belangrijk is, groepsdynamica, organisatie en proces. Deze worden ieder in een apart hoofdstuk beschreven en worden steeds afgesloten met een overzicht van succesfactoren voor samenwerking. Vervolgens komen ze nog een keer voorbij in een praktisch toepasbaar overzicht van indicatoren met hulpvragen. Deel twee beslaat met zo’n 240 pagina’s bijna de helft van het boek.
Interveniëren
In deel 3, Interveniëren, is er aandacht voor onderwerpen zoals: diagnosticeren van de samenwerking aan de hand van een gedeeld perspectief; uitingsvormen van schijnsamenwerking; dubbele loyaliteiten en achterbanproblematiek; sluimerend machtsspel; verantwoordelijk leiderschap; aandacht voor toezicht en legitimatie.
Casuïstiek
De lezer die zijn stukgelezen 2012 editie op zijn bureau heeft liggen met ‘geeltjes’ op de belangrijke bladzijden, zal hier en daar stukken herkennen in deze 2023 editie. Volgens de auteurs is één van de belangrijkste verschillen met de vorige editie de bijgestelde positionering van samenwerking in de context en de functie van opgaven. Verder is er meer aandacht voor de anatomie van netwerken. Hun ervaring in diverse adviesopdrachten is te lezen in de casuïstiek. Voorbeelden hiervan zijn de energietransitie, samenwerking tussen ziekenhuis en een thuiszorgorganisatie, samenwerking tussen een woningbouwcorporatie met zorginstellingen, samenwerking tussen vuilverbranders en een ketenbreed Slachtofferportaal.
Leesroutes
Voor in het boek stellen Kaats en Opheij de lezer meteen al gerust, door te stellen dat er maar weinig mensen zullen zijn die het boek van kaft tot kaft lezen. Daarom geven ze de lezer zes ‘leesroutes’ hoe door het boek te navigeren. Leesroutes zoals ‘ik zoek overzicht voor samenwerkingsverbanden’, Ik ben echt verantwoordelijk voor een samenwerking en wil er alles van weten of ‘Ik ben een alleslezer’. Een handige service voor de lezer.
Potentiele lezers
Kaats en Opheij richten zich tot een zevental potentiële lezers. Dat zijn onder meer de alliantie en netwerkleiders die hun regierol beter vorm en inhoud willen geven. Verder op allerlei mensen die op enige wijze bij samenwerkingsopgaven betrokken zijn, zoals bestuurders, adviseurs en teamleden.
Voor deze lezers wordt de vreugde van het lezen vermoedelijk wat verminderd door de vele verwijzingen naar auteurs op wiens schouders Kaats en Opheij staan. Ze doen studenten, hun zesde doelgroep, daar vast een plezier mee. En het is ook correct om recht te doen aan de bronnen die je gebruikt. Maar te veel is te veel. Een nummertje in kantlijn die verwijst naar de bron van een citaat leest wel zo prettig.
Standaardwerk
De auteurs wilden met hun boek de lezer een gemeenschappelijke taal aanbieden waarmee je naar samenwerking kunt kijken en er over spreken. Daarnaast wilden ze een overzicht geven van de verschillende invalshoeken en hoe daar praktisch mee om te gaan. Taal, theoretische invalshoeken en -onderbouwing, overzicht en praktische toepassingen krijgt de lezer meer dan voldoende in dit goed opgemaakte volumineuze boek. Zelf typeren ze hun boek als een naslagwerk en gereedschapskist. Maar eigenlijk kun je Leren samenwerken net zo goed typeren als een Nederlands ‘standaardwerk’. Want dat is het boek van Kaats en Opheij in de afgelopen jaren geworden en aan deze titel voldoet de editie van 2023 ook.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
