Leiderschap bij niet-weten is dan ook de ondertitel van het boek Navigeren in de mist. Zelfstandig organisatieadviseur en trainer Petra Kuipers schreef het, vanuit haar jarenlange praktijkervaring met leiderschap en verandering. Daarbij liep ze nogal eens aan tegen de beperkte maakbaarheid van organisaties. Haar conclusie, die ik volledig deel: ‘De wereld is complex, ongestructureerd en onvoorspelbaar. Maakbaarheid en voorspelbaarheid blijken keer op keer een utopie: er gebeuren doorlopend dingen die we ondanks slimme voorspellingen nooit hadden kúnnen zien aankomen.’ Het accent op het woordje kúnnen komt van mijn kant. Want dát is nou net de crux: veel kúnnen we niet volledig of zeker weten. Dit ondanks heel veel data en al die slimme algoritmen. Wordt dat anders in de toekomst? Wie weet. Voorlopig is het een fact of life.
Onvermoede mogelijkheden
Ongemakkelijk, dat niet-weten? Vast voor velen. En toch, niet-weten biedt tevens onvermoede mogelijkheden. Veelal als een verborgen krachtbron, mits je daarvoor de moed kunt ontwikkelen. Je kunt dan bijvoorbeeld sneller besluiten en tijdrovende onderzoeken besparen: je gaat het immers toch niet volledig weten. Dit is precies waarom ik het benutten van de kracht van niet-weten als laatste aandachtspunt beschrijf in Risicoleiderschap: doelgericht omgaan met onzekerheden. Wat gaaf, dat over dit ene aandachtspunt nu een heel boek is verschenen!
Manifest
Het boek start met een heus manifest voor leiderschap bij niet-weten, op basis van zeven principes. Met als veelzeggende eerste zin: ‘Wij erkennen dat niet-weten, verandering en complexiteit onlosmakelijk deel uitmaken van het leven.’ Een mooie, realistische en relativerende zin, die we meer zouden moeten gebruiken. Als we dit als samenleving kunnen omarmen zal er vast veel chagrijn verdwijnen. Principe 1 van het manifest betreft potentie in de brede betekenis van het woord: ‘Niet-weten is geen risico maar een veld vol mogelijkheden.’ Ik had dit graag wat genuanceerd: niet-weten is niet louter een risico en biedt vaak ook volop kansen. Zo is er meer in het boek dat ik wat zou nuanceren of aanvullen, zoals de vermeende wijsheid van het hart en de onderbuik. Natuurlijk is het goed om intuïtie, emotie en gevoel serieus te nemen. Alleen kunnen die ook tot dwalingen leiden. Dit is mist die vermeden kan worden. Sla de boeken van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman er maar eens op na.
Sensitief
Maar los van deze puntjes biedt dit boek je veel om – zo gek als het klinkt – te leren niet te weten. Denk aan het afstellen van je morele kompas, het systemisch waarnemen door uit te zoomen en patronen te ontdekken, diep te luisteren naar jezelf en naar anderen, en je bewust te worden van de werkelijkheid die taal creëert. Daarbij bevat het boek vele anekdotes uit de praktijk, uitstapjes naar Oosterse wijsheden waar wij Westerlingen nog steeds van kunnen leren, oefeningen en reflectievragen. Dit alles bevestigt voor mij dat niet-weten toelaten en toepassen start met het jezelf daarvoor sensitief maken. Zo ga je niet alleen beseffen wat je niet weet. Je ontwikkelt als bonus tevens een antenne om die signalen op te vangen die leiden tot wel-weten. Zoals ik begon, nog steeds worden we beloond om te weten: met goede cijfers, een diploma, een baan of een fijn salaris. Dat zou in onze complexe en dynamische werkomgevingen zo maar eens kunnen veranderen. En dát had je kunnen weten.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
