Drie trends zorgen voor een vloeibare samenleving. Ten eerste wordt de wereld steeds transparanter. De gevolgen daarvan zijn zo eindeloos dat Tabarki spreekt van radicale transparantie. Ten tweede krijgen individuen en organisaties dankzij ict-technologie op kleine schaal steeds meer mogelijkheden om activiteiten te ontplooien die vroeger voorbehouden waren aan grote spelers. De schaal waarop dit plaatsvindt leidt tot radicale decentralisatie. Ten derde is het eind van het midden in zicht, zowel qua rol (intermediair) als qua relatieve positie (schaal).
Volgens Tabarki zorgen deze trends ervoor dat we onze problemen op maat moeten oplossen. Wat weer grote veranderingen teweeg brengt bij individuen, organisaties en overheden. In het midden van Het einde van het midden beschrijft de auteur een model om naar de werkelijkheid te kijken die ontstaat door technologische innovatie, big data en de bijbehorende verdienmodellen.
Traditionele koepelgevangenissen hebben de vorm van een panopticon. De bewaker ziet alle gevangenen, maar die kunnen hem niet zien. Zij worden gezien als strikt individuele objecten. Alle macht ligt bij de bewaker. In het panopticon kijken weinigen naar velen.
Daar zet Tabarki het synopticon naast, waarin velen naar weinigen kijken. Stevig geholpen door de moderne techniek in de vorm van smartphones. Om vervolgens zijn eigen model te presenteren, het diopticon: velen bekijken velen. Dit benadrukt het belang van de verbindingen tussen individuen en daarmee de macht of de mogelijkheden van het individu om waarde toe te voegen aan de wereld om hem heen.
De verandering die een diopticon kan voortbrengen, zit vooral in de verbindingen en minder in de individuen zelf. Die verbindingen in het model zijn steeds minder afhankelijk van plaats. Binnen een diopticon ben je eigenlijk op elk moment op elke plaats tegelijk. Plaats kan zo’n kleine rol spelen door de snelheid waarmee interacties dankzij de technologie plaatsvinden. Tijd wordt steeds bepalender.
In het panopticum vangen we de tijd door hem te structureren in roosters, planningen en deadlines. Terwijl het in het diopticon juist gaat om dynamiek en versnelling. Verder is het diopticon radicaal decentraal: de nadruk ligt niet op enige centrale functie of op een verticale ordening. En het is radicaal transparant. Willen de juiste verbindingen ontstaan, dan moeten individuen goed van elkaar weten wie op welk moment wat te bieden heeft. De samenleving en de technologie oefenen druk uit om de wereld transparant te maken.
Het einde van het midden is een rijke beschrijving van de tijdgeest. Het boek leest bijzonder vlot, maar af en toe wordt het ook wel een stevige intellectuele exercitie. Al met al een mooi beeld van de netwerksamenleving.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
