Meer recent echter, zien we in organisaties steeds meer gedoe ontstaan. Zaken lopen vast als zij te maken krijgen met complexiteit en dynamiek. Maakbaarheid, planning en beheersbaarheid voeren nog altijd de boventoon in management- en organisatieland. Deze manier van denken heeft een omwenteling nodig om te kunnen werken in die samenhangende, gecompliceerde en sterk bewegende omgeving. 'Verdraaide organisaties' van Wouter Hart biedt daar een handreiking voor.
Onze wereld is lang niet zo maakbaar en beheersbaar als we denken. De bedrijfsvoering is ingewikkeld geworden, er is enorm veel bureaucratie, met dito regels en procedures en naast de lijnorganisatie staan omvangrijke stafafdelingen. Dat heeft volgens Wouter Hart te maken met het verdraaien van de denkrichting in organisaties.
Hij verklaart dit aan de hand van de leefwereld en de systeemwereld. In de leefwereld gaat het over het hier en nu, over feitelijk gedrag met al zijn inter- en intrapersoonlijke dynamiek. In de leefwereld ontmoeten professional en klant elkaar. Om de leefwereld heen hebben we een systeemwereld gecreëerd, een weergave van de leefwereld, zoals een plattegrond de weergave is van de weg. Die systeemwereld bestaat uit allerlei afspraken over hoe je in de leefwereld zou moeten werken en ligt vast in beleid, regels, procedures, instructies, etc. Al deze elementen in de systeemwereld zeggen iets over het hier en nu in de leefwereld, maar kennen het hier en nu niet.
De systeemwereld hebben we ingericht om ons werk in de leefwereld te vergemakkelijken. Als de systeemwereld in onze organisatie af is, doen we in de leefwereld automatisch de goede dingen en bereiken we waarvoor de organisatie bestaat: haar bedoeling. De dominante denkrichting loopt van systeemwereld, via de leefwereld naar de bedoeling.
Succesvolle organisaties en leiders denken echter precies andersom. Bij alles wat zij doen, beginnen zij bij de bedoeling. Die krijgt veel betekenis en wordt geladen met leidende principes. Daaromheen organiseren zij een krachtige leefwereld waarin medewerkers een sterk gevoel van eigenaarschap hebben en zich verantwoordelijk voelen. Ter ondersteuning daarvan richten zij een systeemwereld in, die ook ondersteunend blijft. Dit is de natuurlijke denkrichting. De natuur en dus ook de menselijke natuur gedraagt zich van binnen naar buiten.
In onze hang naar maakbaarheid en beheersbaarheid zijn we afgedwaald van die natuurlijke denkrichting. De mens is immers superieur aan de natuur en meent daarom te moeten ingrijpen. Het gevolg is een vaak te grote en te complexe systeemwereld die leidend is gemaakt ten opzichte van de leefwereld. De professional moet dan passen in de mal van de systeemwereld. Professioneel handelen in het hier en nu wordt dan niet meer gehonoreerd. Voldoen aan regels en procedures is belangrijker. Het eigenaarschap van de professional verdwijnt en hij gaat leiden aan beroepszeer. Maakbaarheid en beheersbaarheid zijn dus een illusie.
De dominante systeemwereld leidt in onze tijd tot een virtuele wereld die op zichzelf staat. Die virtuele wereld is niet langer verankerd in de bedoeling van de organisatie en hoeft ook geen echte resultaten te hebben in de leefwereld. Beheersing gaat dan om vastzetten, vastpakken, onder controle houden, voorschrijven en dichttimmeren.
Wat we nodig hebben is een omdraaiing in ons denken naar de meer natuurlijke manier die start vanuit de bedoeling en daar een leefwereld bij zoekt om die bedoeling waar te maken, gesteund door een beperkte systeemwereld. Hoe? Lees dat zelf in 'Verdraaide organisaties'. Een juweel van een boek. Op een begrijpelijke en inzichtelijk manier geschreven.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
