Het houden van speeches is in de Verenigde Staten beter ontwikkeld dan in Nederland. In Amerika leren de kinderen al heel jong op school spreekbeurten te houden en in de loop van de jaren wordt deze vaardigheid steeds verder ontwikkeld. Daar steekt Nederland mager bij af. Het is dan ook geen wonder dat onze topmannen en -vrouwen over het algemeen met hun speeches zelden indruk maken, noch in het bedrijfsleven, noch in de overheid. Onze politieke voormannen van welke partij dan ook vallen zelden op door hun retorisch vermogen. De verzamelde toespraken van Balkenende of van Bos zullen weinig aftrek vinden. Sommige toespraken en uitspraken van Amerikaanse presidenten zijn wereldbekend en hebben de geschiedenisboekjes gehaald. Wie ooit een Amerikaanse State of the Union in het Congres heeft meegemaakt, valt bij het Nederlandse equivalent, de Troonrede, al spontaan moeiteloos in slaap. Door het boek 'White House Ghosts' van de Amerikaanse journalist Robert Schlesinger leer je geen betere speeches te maken, je krijgt wel een goede indruk van het belang van speeches voor Amerikaanse presidenten en van de invloed die deze speeches op de wereldgeschiedenis hebben gehad. Barack Obama is vermaard om zijn goede toespraken. Die zijn zo goed dat zijn speechschrijver een veel gevraagd spreker is op managementbijeenkomsten. 'Yes, we can' is een wereldberoemde uitspraak uit de koker van een speechschrijver. Maar ook voor eerdere presidenten waren speeches en hun auteurs van groot belang. Over die eerdere presidenten sinds de Tweede Wereldoorlog gaat dit boek. Schlesinger beschrijft op levendige wijze de ontwikkeling van het vak van speechschrijver in het Witte Huis. Van de enkele rechter die Franklin D. Roosevelt terzijde stond tot de aparte afdelingen die tegenwoordig bestaan. Schlesinger bekijkt tal van historische gebeurtenissen rond de Amerikaanse president vanuit het gezichtspunt van de speechschrijvers. Dat geeft boeiende nieuwe gezichtspunten. Voorbeelden hiervan zijn de beroemde uitspraak van Kennedy 'Ich bin ein Berliner' en pogingen van latere presidenten om dit te evenaren. Andere voorbeelden zijn de aanloop tot het aftreden van Nixon en de niet onbelangrijke rol van speechschrijvers bij de besluitvorming over de inval in Irak. Boeiend is ook het relaas over de geheime speechschrijver van Clinton, die in belangrijke mate verantwoordelijk was voor het succes van de president in zijn tweede ambtsperiode. Het is de conservatieve Dick Morris, die nu in de VS boeken schrijft over hoe de 'radicale' Obama gestopt moet worden voordat hij Amerika in een socialistische staat verandert. Boeiend is de strijd die onder elke president gevoerd wordt tussen het Witte Huis en de vakdepartementen over wat een president al of niet mag zeggen. Soms worden tien versies van een speech heen en weer gestuurd tussen de betrokken afdelingen. En dan houdt de president zich niet altijd aan de fijngeschaafde teksten, hetgeen tot heftige bureaucratische oorlogen kan leiden. Het zijn heel herkenbare verhalen voor mensen die weet hebben van de competentiegeschillen die in ons land bestaan tussen bijvoorbeeld Buitenlandse Zaken en de staf van de minister-president. Het gaat wat betreft het buitenlands beleid in Nederland precies hetzelfde als in de Verenigde Staten. Het interessantst in het boek zijn de lessen op het gebied van leiderschap. De verschillen in leiderschapsstijl tussen de verschillende presidenten zijn helder in beeld gebracht. Soms bevestigen zij het beeld dat de buitenstaander van een president heeft. In andere gevallen moet het beeld toch worden bijgesteld. Zo is dit boek niet alleen een geschiedschrijving over speechschrijven geworden, maar ook een inzicht in leiderschap van wereldleiders achter gesloten deuren. De bekende Amerikaanse televisiejournalist Tom Brokaw schreef over dit boek: 'I was constantly engaged, intrigued and amused.' Ik kan dit oordeel beamen en hier alleen maar aan toevoegen dat het boek uitermate leerzaam is voor iedereen die wel eens een speech wil houden die beklijft – en voor zijn assistent die deze speech moet schrijven.
Over Ton Horrevorts
Ton Horrevorts (1950-2011) was onder andere directeur van HMSmanagement, partner voor de overheid in transformatieprocessen. Hij was jarenlang als adviseur betrokken bij veranderings- en vernieuwingsprocessen in de publieke sector en geïntrigeerd door het vertrouwensprobleem van de overheid.
