De Nederlandse autoriteit op het gebied van leiderschap, Manfred Kets de Vries, heeft in zijn boeiende boek 'Leiderschap ontraadseld' gesteld dat het leren begrijpen van leiderschap vergeleken kan worden met een dwaaltocht door een onheilspellende wildernis zonder bakens of oriëntatiepunten.
Maar het is ook een spannende ontdekkingsreis naar verdieping van kennis, waarbij je eigenlijk vooraf al weet dat je de heilige graal nooit zult vinden. Je bent in ieder geval verzekerd van een boeiende en enerverende zoektocht. Dat betekent dat het definitieve boek over leiderschap nog niet geschreven is en waarschijnlijk ook nooit geschreven zal worden. Leiderschap gaat immers over relaties tussen mensen en alle pogingen die mensen doen om die relaties te beïnvloeden.
Hoe boeiend die relaties zijn blijkt uit de ongeveer 550 boeken over dit onderwerp die vermeld staan op managementboek.nl. Probeer daar maar eens een boek aan toe te voegen dat een nieuwe invalshoek biedt of de lezer stof tot nadenken. De ene schrijver lukt dat beter dan de ander. George Binney, Gerhard Wilke en Colin Williams hebben een goede poging gedaan met hun 'Living Leadership'.
In de ogen van Binney, Wilke en Williams is levend leiderschap de leiderschapsvorm van de toekomst. Zij borduren daarbij voort op een veel gebruikt onderscheid in twee soorten leiderschap: transactioneel en transformationeel.
De eerste vorm van leiderschap gaat uit van een overeenkomst tussen de leider en de medewerkers. Transformationeel leiderschap is meer gebaseerd op overtuiging en motivatie. Normen en waarden spelen hierbij een belangrijke rol. Een transformationeel leider zorgt voor grote vernieuwingen en medewerkers presteren boven verwachting door de inspirerende motivatie van de leider. Vooral de laatste decennia heeft deze vorm van leiderschap in het centrum van de belangstelling gestaan.
De auteurs van 'Living Leadership' zijn van mening dat transformationeel leiderschap zijn langste tijd heeft gehad. De heroïsche leiders die hier vorm aan moeten geven zijn meer en meer tot mislukken gedoemd. Ze kunnen de verwachtingen niet waarmaken, vooral ook omdat deze verwachtingen onrealistisch zijn. Binney c.s. onderbouwen deze stelling met tal van voorbeelden van CEO's die in de afgelopen jaren bij bedrijven zijn binnengehaald om grote veranderingen tot stand te brengen of dreigend onheil te keren. Steeds vaker blijken zij daar niet toe in staat te zijn.
Levend leiderschap is het antwoord van Binney en de zijnen. Bij deze vorm van leiderschap ligt het accent niet op de vernieuwing, maar op de relatie tussen leiders en medewerkers, op de realistische context waarbinnen de prestaties moeten worden geleverd en op de gezamenlijke bijdrage die een team kan leveren.
Deze gedachten zijn niet uniek. Ook de bekende Amerikaanse onderzoeker Ron Heifetz ('Leadership on the Line') legt in zijn theorieën over adaptief leiderschap de nadruk op de relatie tussen de leider en de omgeving. Ook voor hem is context een centraal begrip voor leiderschap. Binney en zijn collega's brengen leiderschap weer met beide voeten op de aarde terug en geven leiders stof tot nadenken over hun eigen functioneren en over de manier waarop zij grip kunnen hebben op de context.
Als topman Tony Hayward van BP meer oog had gehad voor de context, zou het bedrijf eerder en beter succes hebben gehad in het bestrijden van de olieramp in de Golf van Mexico. Ook deze auteurs hebben de heilige graal van leiderschap niet gevonden. Maar ze hebben de onheilspellende duisternis van dit boeiende begrip wel weer een stukje verder in kaart gebracht. En dat kan een leider elke dag helpen in zijn eigen strijd om leiderschap succesvol te maken.
Over Ton Horrevorts
Ton Horrevorts (1950-2011) was onder andere directeur van HMSmanagement, partner voor de overheid in transformatieprocessen. Hij was jarenlang als adviseur betrokken bij veranderings- en vernieuwingsprocessen in de publieke sector en geïntrigeerd door het vertrouwensprobleem van de overheid.
