Moonshot - 'Een praktische gids hoe het anders kan'

Het klimaat verkeert in crisis, en het wordt alleen maar erger. De verschillen in vermogen tussen de superrijken en de rest van ons worden elk jaar groter, en dit is óók onwenselijk. Voor ons arme mensen dan. Zomaar twee uitdagingen die urgent aangepakt moeten worden. Maar hoe? En door wie?

Mazzucato wil ons inspireren om de samenwerking tussen bedrijven en overheid ingrijpend te veranderen. Terug naar een missie-georiënteerde economie: we bepalen wat er ècht moet gebeuren, de overheid neemt het initiatief, bepaalt de missie, en zorgt voor de initiële financiering, de bedrijven gaan aan het werk met innovaties die het mogelijk maken, de overheid heeft de regie.

Het klinkt simpel, en dat is het misschien ook wel. In dit uitstekende boek wordt in ieder geval een overtuigende aanpak geschetst hoe het kan. En Mazzucato is niet de minste: ze adviseert Biden, de Europese Commissie en andere belangrijke instituten. Haar gedachtegoed zien we nu al terug in veel initiatieven!

Uitbesteden door de overheid
Waarom gaat het gaat zo vaak mis met de taken die de overheid uitbesteedt? Zoals Mazzucato's voorbeeld van de aanpak van de COVID-crisis, die (in de VS en het VK) bij adviesbureaus en bedrijven is neergelegd, met als gevolg tekorten in beschermingsmiddelen en testcapaciteit?
Ze wijt het deels aan gebrek aan kennis binnen de overheid. Daar werken allang geen knappe koppen meer. Hoe kun je iets aansturen wat je zelf helemaal niet begrijpt? Een tweede factor is de focus op kosten en budgetten die de overheid ‘mag uitgeven' in plaats van de op de resultaten die je wilt bereiken. Wat dat betreft is er heel wat lering te trekken uit de Apollo-projecten van NASA, zoals ze ons in de 4 delen van Moonshot laat zien.

Huidige situatie
In deel 1 behandelt Mazzucato de huidige situatie van onze economie en het kapitalisme , en zoomt ze in op de rol van de overheid daarin. Je rolt van de ene verbazing in de andere, behalve als je haar eerdere boek, De waarde van alles hebt gelezen, want daar is het een samenvatting van, met ge-update statistieken. Zo ook het voorbeeld over het rendement voor de overheid van de gegarandeerde leningen aan Solyndra (ging failliet, dus de belastingbetalers kregen de rekening) en Tesla (was een succes, en de belastingbetaler zag daar niets van terug). Socialiseren van het risico, privatiseren van de winst, noemt Mazzucato dat. Heel gebruikelijk in onze maatschappij, maar of het logisch is?

Naar de maan
Deel 2 vond ik fascinerend: een beschrijving van de Apollo-missie, hoe het werd georganiseerd en wat de resultaten waren. Natuurlijk weten we dat Neil en Buzz uiteindelijk op de maan stonden, en de ruimterace met de Russen voorlopig was gewonnen, maar nog belangrijker dan dat was de grote hoeveelheid innovaties, die nodig waren om dat doel te bereiken. Al deze innovaties hebben een enorme technische vooruitgang veroorzaakt. Het boek noemt zo'n 20 producten die we aan de Apollo-missies te danken hebben: LED's, kruimeldief, oorthermometers, woningisolatie, babymelkpoeder, computermuis, draagbare computer, waterzuiveringsystemen, en ga zo maar door.

Missie georiënteerd denken
In deel 3 worden de lessen van de Apollo-missie vertaald naar de huidige problemen, en dan met name de klimaatcrisis. Duidelijk is dat dit niet alleen met technologie op te lossen is, waar de maanmissie dat wel was, maar dat wij als burgers betrokken moeten worden bij de sociale, politieke en gedragsmatige aspecten. Er zullen veranderingen komen in wet- en regelgeving, in belastingen en beprijzing.
Een uitdaging als missie aanpakken, en niet als een project, brengt met zich mee dat het holistisch wordt opgezet, dwars door allerlei silo's en verschillende departementen en ministeries heen. We leren wat missie-georiënteerd denken is. (En hoe de ontwikkeling van COVID-vaccins beter opgezet had kunnen worden.)

Missie-economie
In deel 4 tenslotte wordt de problematiek nog wat breder getrokken, en kijken we vooruit naar een nieuw soort economie. Mazzucato bespreekt het begrip waarde, hoe om te gaan met markten, vrije of wat minder vrije, nieuwe soorten overheidsorganisaties, een andere manier van financieren, de verdeling van risico en winst, purpose, commonisme en stakeholders. Dit is in feite de spiegel van het eerste deel: hoe kan het anders, beter? Hoe kunnen we het publieke belang weer centraal krijgen? Waarbij we fijntjes herinnerd worden aan het oud-Griekse woord voor idioot (idiotes, afgeleid van idios), wat sloeg op mensen die zich daar niets aan gelegen lieten...

Evaluatie
Iedereen die zich zorgen maakt over de resultaten van ons huidige kapitalisme zal zich herkennen in dit duidelijke betoog, met veel cijfermatig onderbouwde voorbeelden van wantoestanden en suggesties hoe het beter kan. Sterk is dat er zo'n aansprekend voorbeeld van een missie wordt gebruikt om aan te tonen dat heel veel mogelijk is, als we het maar slim organiseren. Het is fijn leesbaar, met veel cynische grapjes en fundamentele vragen. (Wist je dat SpaceX $5 miljard subsidie van de overheid kreeg? Maar Elon Musk is de grote held, en de overheid een ‘verspiller'. Waarom is dat?).

Je kunt dit boek zien als het vervolg op De waarde van alles, veel van wat daarin stond, inclusief voorbeelden, komt in dit boek terug. ‘De waarde ...' focust met name op het ontstaan van ons huidige kapitalisme, is wat wetenschappelijk en filosofisch. Moonshot gaat verder, met een praktische gids hoe het anders kan, is positief van toon en meer toekomstgericht.

Marcus Aurelius stelt in zijn ‘Overpeinzingen' dat je je moet bezighouden met de boodschap van een geschrift, en niet moet letten op spelling en grammatica. Dat is een goed advies, en de boodschap van Moonshot is heel belangrijk. Ik vergeef de vertaler/ uitgeverij dan ook de vele spelfoutjes. Er komt vast een volgende druk! En natuurlijk kun je het boek altijd in het Engels lezen.

Moonshot is dus een uitstekend en belangrijk boek, voor iedereen die geen idioot wil zijn.