De wereld is radicaal veranderd sinds het uitbreken van de coronapandemie. In energie, toerisme, vastgoed, financiering, mobiliteit en IT wordt het nooit meer zoals het was. De schulden zijn geëxplodeerd en er komt een zware recessie. De kosten zijn enorm, de kansen ongekend. Maar die kansen gaan niet gepakt worden in het 'kleine-bufferkapitalisme' dat Nederland de laatste dertig jaar omarmde. Dat schrijft hoogleraar economie Dirk Bezemer in zijn boek Een land van kleine buffers.
Bezemer definieert het ‘kleine-bufferkapitalisme' als een markteconomie waar de financiële structuur te veel gericht is op het opbouwen van vermogens en te weinig op het opbouwen van kapitaal en buffers voor innovatie en productie. Een markteconomie waarin financiële vermogens groeien ten koste van innovatie, veerkracht en draagvlak. De staatsschuld moet altijd maar lager en er hopen zich enorme hoeveelheden geld op bij aandeelhouders, bij de staat, en in de internationale financiële markten. Dit gaat ten koste van de lonen en de financiële buffers bij bedrijven en huishoudens.
Met alle problemen van dien. Bij te lage buffers gaan gezinnen minder consumeren, gaan bedrijven minder investeren en komen mensen en bedrijven al snel in de problemen bij tegenvallers. Met als gevolg een groot negatief effect op de economie. Helaas hebben bedrijven en burgers anno 2020 te lage buffers, zo constateert de auteur. De buffer van de overheid daarentegen, was begin 2020 groot, door een lage staatsschuld (wat ruimte geeft om te lenen), belastingverhogingen en bezuinigingen in de publieke sector. Het probleem met ‘kleine buffers' speelt zich niet alleen af op financieel gebied. De auteur wijst bijvoorbeeld op het gebrek aan waterbuffers in de bodem in het derde jaar op rij dat Nederland extreme droogte kent. Die te kleine waterbuffers hebben alles te maken met het najagen van financieel rendement in de landbouw, maar levert steeds vaker problemen op voor agrarische ondernemers. Nederland is een rijk land, dat zich richt op vermogensopbouw. Dat gaat ten koste van het onderhouden van menselijk, natuurlijk, maatschappelijk en materieel kapitaal. Er moet meer balans komen in de verdeling tussen vermogens, kapitaalsopbouw en financiële buffers, aldus de auteur.
Het boek bestaat uit drie delen. Het eerste deel (tevreden maar bezorgd) gaat in op de economische omstandigheden in Nederland aan het begin van 2020. Het gaat over de bekende Henk en Ingrid en Mohammed en Fatima en over de rol van de overheid. Met feiten, statistieken en tekst en uitleg over bijvoorbeeld de ongelijkheid in Nederland in besteedbaar inkomen (ginicoëfficient 0,28) in relatie tot die in de VS (ginicoëfficient 0,49). De auteur staat stil bij de gevolgen van het streven naar een kleine overheid en het verschil tussen de groei van de lonen en de veel grotere groei van de productiviteit. Dit is het gat dat ontstaan is, het gat tussen loon en loon naar werken.
In het tweede deel (werken voor het geld) gaat de auteur dieper in op het financiële systeem waarin overheden, banken, kredietverstrekkers, vermogensbeheerders en pensioenfondsen op allerlei manieren onze vermogensopbouw ‘afromen'. Want wie profiteert er eigenlijk van al die economische groei? Dat afromen van vermogen gebeurt op allerlei manieren, onder noemers als ‘hervorming', ‘flexibilisering', ‘matiging' en ‘efficiency'. Vaak met misleiding en fraude. Zo brengen pensioenfondsen jaarlijks miljarden aan beheerkosten in rekening. Onwenselijk volgens de auteur, want uit onderzoek blijkt dat er een aantoonbare negatieve correlatie is tussen het groter worden van de financiële sector en het achterblijven van productiviteitsgroei en innovatie.
Hoe dan wel? Dat beschrijft de auteur in deel drie (zo maar doen dan?). Het schetst in grote lijnen een toekomstvisie, een scenario over hoe het zou kunnen gaan. Over de onhoudbaarheid van de enorme schuldenberg, versnelde adoptie van IT, omslag van fossiele naar duurzame energie, vernieuwing van de leefruimte en meer belasting op inkomen uit vermogen en minder loonbelasting. Vanuit het jaar 2030 kijkt de auteur terug op de Grote Lockdown, de recessie die ze veroorzaakte en de transitie die daar een logisch gevolg van was. De kern van de oplossing is dat de economie en het financiële systeem weer in dienst gesteld worden van mensen en bedrijven in plaats van andersom. Want, zo lezen we in het voorwoord van Joris Luyendijk, Nederland is geen economie. Nederland is een samenleving met een economie.
Een land van kleine buffers is een relevant en actueel boek. Waarbij de auteur ook kijkt naar de mogelijke invloeden van de coronacrisis op langere termijn. Het boek beschrijft de grote uitdagingen, problemen en kansen die er zijn op financieel-economisch gebied. Het boek lijkt qua onderwerp wel wat op het veelgeprezen boek Fantoomgroei maar is wat minder luchtig, met uitgebreidere financieel-economische bespiegelingen eindigend in vijfendertig pagina's met noten.
De plannen om Nederland anders in te richten liggen volgens de auteur klaar. Met dank aan de vele overheidscommissies die de laatste jaren over verbeterplannen hebben nagedacht. We moeten het alleen nog doen, zo lezen we aan het einde van het boek. Anders doen. Indachtig Albert Einstein want die wist het al veel eerder: ‘Insanity is doing the same thing over and over again and expecting different results.'
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.