Handboek Platformeconomie -  Beleid en strategie voor de digitale samenleving

De opkomst van de platformeconomie heeft een grote invloed op de economie en samenleving. Met het Handboek Platformeconomie bieden we een gids om de rol van platforms in de economie te begrijpen, hun invloed op de samenleving te analyseren en de rol van de overheid te doordenken.

Er is een reden dat we deze drie onderdelen samenbrengen in één boek: de grote maatschappelijke invloed van digitale platforms volgt uit hun bijzondere economische werking. Wie de maatschappelijke invloed van platforms in goede banen wil leiden, moet hun economische werking zorgvuldig bijsturen, met strategie en beleid vanuit de overheid.

Belangwekkend verschijnsel

De platformeconomie is een groeiend fenomeen. Digitale platforms fungeren als ontmoetingsplaatsen waar partijen iets van waarde uitwisselen. Nieuws, muziek, spullen, dates, maaltijdbezorging – eigenlijk alles dat online is uit te wisselen of af te stemmen. Grote spelers hebben de afgelopen kwart eeuw uitgebreide platformecosystemen gecreëerd, waar we met zijn allen veel tijd en geld besteden. Platforms veranderen vele zo niet alle sectoren, zoals die voor accommodatie, vervoer, arbeid, communicatie, handel, kunsten, entertainment en financiële diensten.

Veel partijen profiteren. De grootste winnaars in de platformeconomie zijn bigtech-bedrijven als Apple, Google (Alphabet), Microsoft, Amazon, Facebook (Meta) en Tencent. Ze hebben sterke marktposities verworven, breiden hun activiteiten uit naar nieuwe sectoren, en voeren ‘s werelds lijst van beursgenoteerde bedrijven aan. Maar ook consumenten profiteren van platforms vanwege de keuzemogelijkheden, het gemak en de lage prijzen – en tegelijk de mogelijkheid om nu ook zelf hun goederen en diensten te etaleren. Terwijl ondernemers via platforms nieuwe markten kunnen betreden en bestaande spelers kunnen uitdagen.

Al het profijt gaat met opschudding gepaard. Platforms ontwrichten sectoren door vraag en aanbod naar zich toe te trekken, en sommige bestaande spelers buitenspel te zetten. Ze kunnen als marktmeesters de toegang tot de markt en de prijsvorming beheersen, en bepalen met eigen spelregels wie wat krijgt en waarom. Zo stimuleren ze – in eerste instantie althans – concurrentie, innovatie en lagere prijzen. Dat bestaande bedrijvigheid aan de komst van platforms ten onder gaat hoeft voor de samenleving geen probleem te zijn, zolang we met de nieuwe bedrijvigheid beter af zijn.

In het boek behandelen we de verschillende aspecten van de werking van platforms: de oorsprong van digitale platforms, hun afwijkende businessmodellen, en hun krachtige en soms tegenstrijdige invloeden in markten.

De zorgen omtrent platforms

Maar de opkomst van digitale platforms kan de samenleving ook benadelen en bedreigen. Er is bezorgdheid over de groeiende afhankelijkheid van platformbedrijven. Ze bieden kansen maar ook uitdagingen voor maatschappelijke belangen zoals arbeidsrechten, financiële stabiliteit, mededinging, privacy, nieuwsvoorziening en democratie.

Platformbedrijven kunnen het belang van gebruikers achterstellen, vooral als die afhankelijk zijn van het platform, zoals platformwerkers of app-aanbieders, of als het bepaalde belangen zoals privacy en keuzevrijheid betreft. Een andere zorg is dat winner-takes-all-effecten leiden tot machtige bedrijven. Bigtech-bedrijven mogen dan wel in een onderlinge strijd verwikkeld zijn, maar daarbij verdrukken ze anderen. Uiteindelijk kan een handvol platforms sleutelposities bezetten in de economie, waarmee ze economische en politieke macht vergaren, ten koste van de democratie en de samenleving als geheel. Als de overheid niet adequaat ingrijpt.

Hoe daar als overheid mee om te gaan?

In ons boek (Handboek Platformeconomie. Beleid en strategie voor een digitale samenleving) gaan we uitgebreider in op de rol van platforms in de economie, en op de vraag hoeveel regie we kunnen overlaten aan platformbedrijven. Wanneer pakt hun regie als marktmeester maatschappelijk goed uit? Wanneer zou de overheid er met beleid een stokje voor moeten steken? En hoe?

We bieden een algemeen denkkader dat een balans helpt vinden tussen regie door platformbedrijven en de noodzaak van overheidsinterventie. We passen dit kader toe op afzonderlijke sectoren (arbeidsmarkt en financiële sector), risico's (macht, privacy en democratie) en kansen (datadeling). Ook belichten we relevante ontwikkelingen in het Nederlandse en Europese overheidsbeleid.

Het boek is bedoeld voor iedereen die werkt aan beleid en strategie voor de digitale samenleving. Het is geschreven vanuit economische invalshoek, maar bewust toegankelijk gemaakt voor niet-economen. Tegelijk is het boek ook interessant voor ieder ander die de werking en invloed van platforms wil doorgronden, en belang stelt in de manier waarop die invloed in goede banen is te leiden.