‘Kennis is macht,’ luidt een eeuwenoude stelling waar we al generaties lang op varen. We voelen ons gesterkt wanneer we iets weten en zekerheid helpt ons om snel en doelgericht beslissingen te nemen. In drukke tijden, waarin we overspoeld worden door het ene na het andere probleem is zekerheid en efficiëntie precies wat we nodig hebben. Of toch niet? Wat zou er gebeuren als we niet de kennis, maar juist de twijfel en het niet weten centraal stellen?
De stille stem
Hoor jij in jouw organisatie ook vaak de zin: ‘Wie het weet mag het zeggen?’ Het is een goedbedoelde manier om iedereen mee te laten doen in het verkennen van oplossingen voor een bepaald probleem. In theorie een goede uitnodiging om in alle openheid meer ideeën te verzamelen en ook de stille stem te horen. In de praktijk een uitnodiging waarbij iedereen die het weet - of vaker, iedereen die het dénkt te weten - komt met een voorspelbare en uitgekauwde oplossing.
‘In 1994 heb ik het zo en zo opgelost en dat werkte heel goed.’
‘Nou, ik doe altijd dit en dit en dan werkt het ook.’
‘Ik vind niet dat dit een probleem is, dus laten we doorgaan naar het volgende agendapunt.’
‘Ik vind wél dat dit een probleem is en als expert op dit gebied weet ik wat er moet gebeuren, dus laat het maar aan mij over.’
Herkenbaar?
We zijn geneigd onze problemen, klein en groot, zo snel en effectief mogelijk op te lossen. We houden daarbij van duidelijke antwoorden. Met onze drukke en overvolle agenda’s kunnen we dan snel doorstomen naar het volgende probleem. Vink..en door! Bovendien voelt het fijn om iets te weten. Fijn voor jezelf, omdat je het gevoel hebt dat je iets bij kan dragen. Fijn voor de ander, omdat het vertrouwen geeft als iemand antwoorden heeft. Iets weten geeft aanzien, rust en houvast. Dat is niets nieuws. Filosoof en wetenschapper Francis Bacon schreef al in 1597: ‘scientia potentia est.’ Hoewel het woord potentia ook vertaald kan worden naar vermogen, is deze stelling in Nederland (en in vele andere landen in de wereld) verspreid als ‘kennis is macht.’
Fundament
De kern van de stelling van Bacon honderden jaren geleden is dat je door de wereld te begrijpen en kennis te vergaren, macht en controle kan uitoefenen over de natuur en de samenleving. Nog altijd vormt kennis het fundament voor al onze beslissingen en ons handelen in organisaties. En een groot deel van ons streeft ook nog altijd naar macht en controle. Het gaat hier dan voornamelijk over de macht om grip te hebben en houden. Om de touwtjes stevig in handen te krijgen en daar waar nodig aan de het juiste touwtje te trekken.
Bij twijfel, aarzeling en niet weten, moet je de touwen juist laten vieren. Een tegenovergestelde beweging. Een beweging die tegen onze gewoonten en patronen ingaat. En daarom een beweging is die we niet snel geneigd zijn te maken.
Loslaten
Toch kan laten vieren en loslaten juist bijdragen aan de oplossing. Door het laten vieren van de kennis en het loslaten van snel (willen) weten, ontstaat ruimte. Ruimte voor iets nieuws, iets onvoorspelbaars, iets anders. Iets wat nog niet eerder bedacht en gedaan is. Iets wat nog niet eerder gezien en gehoord is. Iets wat onzichtbaar kon blijven omdat het werd overstelpt door oude en bekende oplossingen. Twijfel, aarzeling en niet weten maakt daarmee het pad vrij voor nieuwe inzichten, nieuwe paden en nieuwe ontdekkingen. In ons niet weten en het vermogen om los te laten, schuilt een grote kracht. De kracht om te veranderen, om te innoveren, om te vernieuwen. De kracht om daadwerkelijk te bewegen naar een nieuwe toekomst.
Naast de macht van kennis en ons streven naar controle, kunnen we een nieuwe kracht toevoegen: die van twijfel, aarzeling en het lef om niet te weten. Het vraagt niet veel om deze bron aan te boren. Voeg simpelweg een woord toe aan ‘wie het weet mag het zeggen’ en maak er ‘wie het niet weet mag het zeggen’ van. Of antwoord eens met ‘ik twijfel’ en ontdek hoe bevrijdend dat kan zijn.
Vierhonderdzevenentwintig jaar na dato lijkt het me een mooi moment om Bacon’s woorden uit te breiden:
Kennis is macht,
en in niet weten schuilt kracht.
We weten het niet, maar misschien wordt deze aanvulling over een paar eeuwen ook wel in een column besproken en ontdekken we dan welke verrassende inzichten ons niet-weten in de loop der tijd heeft opgeleverd!
Over Elleke van Gelder
Gedreven door de vraag: 'Kan het ook anders?' is drs. Elleke van Gelder multidisciplinair specialist in het domein van sociale innovatie. Met Bureau in CC nodigt ze je uit om te ontdekken hoe vernieuwen en mensgerichtheid hand in hand gaan. 'Anders kijken, denken en doen' zijn daarbij niet slechts opties, maar krachtige leidraden voor innovatie, verandering en vernieuwing.
