Hun aandoening wordt vooral manifest wanneer zij slecht nieuws moeten brengen. In plaats van gelaten strakke koppen met dunne bleekrode lippen ziet het publiek giechelende tronies. Bewust en onbewust weet men dan: hier spreekt geen leider maar een kluns die alle controle verloren heeft.
Neem bijvoorbeeld Hugo de Jonge, stuurman van het coronatische schip der Nederlanden. Zodra hij het woord maar voert, of het om versoepelingen of verzwaringen gaat, om het onophoudelijke gekluns en gemuts van de GGD's, altijd spat zijn triomfantelijke grijns van het scherm af. Verbijsterd concludeert de kijker: daar staat geen leider, daar staat een eerzuchtig jongetje in korte broek die opnieuw als eerste zijn vinger wil opsteken omdat de juf iets vraagt. Maar mensen, iemand met zulke kinderlijke hartstochten kan toch onmogelijk de leider zijn, ons naar betere oorden voeren? In de oudheid zei men niet voor niets: Wie niet zichzelf kan leiden, kan dat ook de ander niet.
Nog een voorbeeld, van iemand die niet weg was te slaan van nieuws en talkshows: de intensivist Gommers. Kwam hij weer met méér patiënten op de IC's: glimlach. Tekorten aan personeel: glimlach. Derde golf: de mond spatte uiteen van gegiechel en gegrijns. Wat is dat toch, dat zo'n hoge dokter zijn gezicht niet in de plooi kan houden? We zien vooral expressies van hulpeloosheid en verontschuldiging. Dat moet soms vertrouwen geven? Wat een verschil met die andere Nederlandse dokter, ziekenhuisdirecteur in Londen, Marcel Levi, die in hetzelfde en erger schuitje zat. Zijn boodschap was steeds ernstig zonder gegrijns: alle hens aan denk. Bij zo'n leider wil je maar één ding: luisteren, volgen en vertrouwen op de goede afloop.
Toch is niet elke glimlach ongepast. De sarcastische is weergaloos en burgemeester Aboutaleb is er een ware meester in. Toen zijn stad geteisterd werd met avondklokrellen en plunderingen sprak hij daags erna via een videoclip het geteisem toe: ‘Ben je nu wakker geworden? Goed gevoel? Dat je de stad naar de vernieling hebt geholpen?' Om zijn mond speelde die honende glimlach die als zweepslag bedoeld is voor hen die geen maat kunnen houden. Klasse!
Waar dat vele onterechte glimlachen vandaan komt? Misschien hebben onze bestuurders niet meer geleerd hun gebaren en mimiek in overeenstemming te brengen met hun woorden. Of zouden ze gewoon achteloos zijn geworden? Zeggen ze maar wat en hebben ze inderdaad geen enkele clou van richting en perspectief? Misschien zijn ze wel door de smileys van hun apps aangetast en stellen gele icons hen nu de norm.
Ik vrees echter dat onze egalitaire cultuur hen vooral parten speelt. Niemand mag hier immers de leider zijn - over alles moet gepolderd - en wie zich als bestuurder gedraagt dient zich altijd te verontschuldigen... met een glimlach: de ik-doe-het-wel-maar-ben-het-niet grijns. Het lachje van Rutte, het giecheltje van Halsema. Als Nederland ten onder gaat, zal het bij dié grinnikend zijn en bij dié met hysterisch geschater.
In de musea vindt men schilderijen van regenten en regentessen uit de 17e eeuw met zwarte kleding, strakke koppen en dunne lippen. Een kopie ervan zou elke Nederlandse bestuurder en dokter boven zijn of haar bed moeten hangen. Misschien wordt de glimlachziekte dan gekeerd en is alles nog niet reddeloos verloren.
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
