‘Professionals moeten uit hun ivoren toren komen’

In uw boek heeft u de rol van de professional vanuit verschillende perspectieven belicht: als deskundige, als zakelijk dienstverlener en als werknemer. Waarom deze drie perspectieven?

In de huidige tijd werkt geen enkele professional meer helemaal alleen: die tijd is voorbij. Iedere professional heeft te maken met diverse belanghebbenden bij haar of zijn werk. Ik heb de perspectieven van klanten, vakgenoten en de eigen organisatie uitgeschreven omdat dit drie grote groepen zijn waar iedere professional mee te maken heeft. Je ziet dat deze groepen andere verwachtingen hebben van het werk van de professional, en omgekeerd zie je dat professionals zichzelf vaak positioneren als deskundige, dienstverlener of werknemer.

Wat hebben die invalshoeken met floreren in je werk te maken?

Bij mijn beschrijving van de professional heb ik mij toegespitst op één aspect, namelijk de vraag hoe de professional de volstrekt verschillende verwachtingen kan hanteren die bij deze drie perspectieven horen. Iedere professional is van anderen afhankelijk om haar of zijn werk te kunnen doen, wat dat betreft speelt samenwerking een belangrijke rol in het dagelijks werk. Kijk, zolang mensen het met elkaar eens zijn over hun verwachtingen, is er niets aan de hand. Maar wanneer een klant of het management een dienstverlenende rol verwacht en de professional vanuit zijn deskundigheid een andere houding inneemt, kan dat botsen. De mensen begrijpen elkaars reactie niet meer, dat kan grote irritatie oproepen. En dan zit je daar, als professional, met een stroeve werkrelatie. Dat kan je plezier in je werk danig verstoren. Aan de andere kant weet iedereen ook wel weet hoe veel vreugde een goede samenwerking kan bieden. Vandaar dat het hanteren van constructieve werkrelaties belangrijk is voor professionals.

In uw voorwoord schrijft u dat u eerst heeft geformuleerd voor wie u dit boek wilde schrijven. Waarom heeft u daar nadruk op gelegd?

Ik wist vanaf het begin voor wie ik dit boek wilde schrijven. Maar de term professional vraagt enige uitleg. Er zijn zoveel verschillende betekenissen van die term.’Ik heb daar enige lijn in aangebracht.In mijn boek gebruik ik de term voor een heel brede doelgroep:: een professional voert kennisintensief werk uit, lost problemen op voor klanten…

Is de positie van de professional gevoelig voor problemen?

Zeker. De drie perspectieven die ik in mijn boek heb uitgeschreven, de rol van deskundige, de rol van zakelijke dienstverlener en de rol van werknemer vragen vaak om een andere invulling. Bij traditionele professionals als advocaten, dokters en architecten ligt de nadruk vaak op de vakinhoudelijke kant van het werk. Maar alle beroepen krijgen door veranderende omstandigheden met een omslag te maken. Neem de traditionele schoolbegeleidingsdiensten. Zij werden jarenlang betaald om deskundig advies te geven, totdat deze diensten werden verzelfstandigd en zij opeens commercieel moesten gaan werken. Voor de mensen die daar werken, is dat een heel ingewikkelde omslag. De onduidelijkheid over het perspectief roept verschillende emoties op: verwarring, irritatie. Wat ik heb gedaan in dit boek, is de professionals een landkaart aanreiken van hun werkterrein. Ik wijs ze op mogelijke valkuilen, op problemen die ze kunnen tegenkomen. Professionals, ook freelancers, werken altijd in een bredere structuur: er zijn klanten, collega’s, opdrachtgevers. Die hanteren allemaal een ander perspectief en dat is iets waar je als professional op gespitst moet zijn. Ze hebben een groot aanpassingsvermogen nodig.

Is er een perspectief dat op dit moment de overhand heeft?

Ik denk dat de zakelijke dienstverlening, zowel intern binnen bedrijven als extern, wel meer de boventoon is gaan voeren. De vraag is vaak wie de zeggenschap heeft over het werk. Denk bijvoorbeeld aan de positie van een keuringsarts. Die moet een wet helpen uitvoeren en zal misschien de opdracht krijgen het aantal uitkeringen zo beperkt mogelijk te houden. Dat kan hem in conflict brengen met de visie die hij als arts heeft. De betekenis van de wereld om de professionals heen is veranderd en dat heeft consequenties voor hun zelfbeeld. In het boek geef ik een voorbeeld van een ICT-professional. Zijn ondersteunende afdeling werd verkocht en vervolgens werd hij weer ingehuurd door het bedrijf waar hij altijd al had gewerkt, waar hij ook zijn werkplek behield. Wie zijn in die nieuwe situatie zijn collega’s? Zijn oude baas is opeens zijn opdrachtgever, zijn nieuwe baas verwacht dat hij de ogen en oren van het bedrijf wordt bij de klant, dat hij in de gaten houdt of er nog andere mogelijkheden zijn om opdrachten te krijgen. Hoe moet hij zich opstellen bij de koffieautomaat?

En wat is het antwoord?

Wat ik wil laten zien in dit boek, is dat je als professional met alle drie de perspectieven te maken hebt, je hebt alle drie nodig om te floreren in je werk. Ieder perspectief vertegenwoordigt een eigen logica, alleen spreken die logica’s elkaar soms tegen. Je kunt dus niet meer blind varen op een ooit ingenomen standpunt als ‘de klant heeft altijd gelijk’, of ‘zo gaat dat in onze organisatie’. De consequentie daarvan is dat je als professional je eigen oordeel moet ontwikkelen, je moet zelf meer sturing geven om het prettig te hebben in je werk. Ik pleit ervoor dat professionals zichzelf ontwikkelen, zonder in een ivoren toren te gaan zitten. De deskundige kan niet alleen meer vertrouwen op zijn kennis van hoe bepaalde processen moeten verlopen. Voor zakelijke dienstverleners geldt hetzelfde: ook zij krijgen te maken met nieuwe invloeden. Denk aan de toenemende aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Je kunt een klant niet zomaar iets verkopen dat slecht voor hem is. Dat hebben wij dankzij Dexia wel geleerd.

Vraagt dit boek om een vervolg?

Ik heb het boek nadrukkelijk voor de individuele professional geschreven. Er zijn veel boeken over de rol van organisaties en over de rol van managers, maar niet veel specifiek over de rol van de professional. Bij een volgend boek zal ik toch geneigd zijn om mij meer op het organiseren van professionaliteit richten. Dat is weer een stap verder. Er wordt veel geïnvesteerd in management development, maar er is relatief weinig aandacht voor de ontwikkeling van professionals binnen organisaties.. Eigenlijk hebben organisaties met veel professionals behoefte aan een afdeling ‘professional development’. Ik heb in het boek ook een speciaal hoofdstuk gewijd aan het ontwikkelen van ‘goede leergewoontes’ voor professionals. Dat is een onderwerp waarvoor best meer aandacht zou mogen bestaan.