Veel leiders zitten nog steeds in ‘de ratrace van de ratio’. Wat versta jij hieronder?
Eigenlijk leven we voornamelijk in ons hoofd. Dat zie je vooral terug in de corporate omgevingen: zoals in de advocatuur, de financiële en medische wereld. Wij zijn door de maatschappij en door opleidingen als op universiteiten en hogescholen, geprogrammeerd om te denken dat ons brein het meest belangrijk is en leidend moet zijn. Natuurlijk wil ik de kracht en mogelijkheden van ons brein niet ontkennen, alleen kan het brein ook tegen ons gaan werken. Gedachten zoals ‘ik mag geen fouten maken’, ‘het moet perfect zijn’, ‘ik moet snel werken en resultaat behalen’ en ‘hard werken leidt tot succes’ brengen ons regelmatig in een staat van haast, frustratie of onzekerheid. Dat zorgt uiteindelijk voor ‘incoherentie’ in ons hart, waarbij wij continue in een staat van overleving raken. Uit onderzoek blijkt dat wij als mens 70% van de tijd in deze overlevingsstand zitten. Als er veel verandering is in ons leven, bijvoorbeeld een reorganisatie op werk, of grote veranderingen in ons privéleven, dan is de kans groter dan we nog vaker in die overlevingsstand staan. Op die manier kan die ratrace van de ratio destructief worden voor jouw lichaam, de mate waarin je een gevoel van vervulling hebt en hoe optimaal je presteert. Terwijl juist in onze cultuur waarin er zo intensief wordt gestreefd naar succes en (financiële) status die verbinding met ons hart belangrijk is.
‘In verbinding met je hart’ klinkt voor veel mensen misschien subjectief, vaag en zweverig. Hoe ga jij om met deze vooroordelen, bijvoorbeeld tijdens de trainingen die je geeft aan leiders van corporate bedrijven?
Die associaties, zoals soft, intuïtief en liefdevol zijn ook juist. Maar het hart heeft ook een bepaalde scherpte en focus, en een waarheid in zich die heel indringend kan zijn. ‘Naar je hart luisteren’ betekent dat je jezelf mag laten zien en dat je je eigen waarheid mag spreken. Ook in verschillende talen komt dit terug: het Franse woord ‘coeur’ betekent ‘hart’ en komt in het Engels – courage – terug als moed of lef.
Vanuit je hart handelen kan spannend zijn, want ons hart vertelt ons soms iets dat anders is dan de status quo of dan wat mensen om je heen misschien van je verwachten. We leven nu in een wereld met snelle veranderingen en grote uitdagingen. Ik zie dat er een bewustzijn aan het ontstaan is dat we ook andere bronnen van wijsheid aanboren om met deze onzekere toekomst om te kunnen gaan. Zeker ook in de corporate wereld, maar ook in de zorg, lijkt men zich te realiseren dat we niet kunnen doorgaan op de oude manier. Alleen al het aantal burn-outs, 1,6 miljoen in 2022 volgens het TNO, zegt denk ik genoeg.
De wetenschap van de hartintelligentie is vrij nieuw. Eind jaren zeventig kwam er voor het eerst een omslag toen onderzoekers ontdekten dat er 40.000 neurale cellen in het hart zitten die voortdurend informatie naar ons brein sturen. Er gaat meer informatie vanuit het hart naar het brein dan andersom! Begin jaren 90 introduceerde de Amerikaanse cardioloog Andrew Armour de term het ‘hart brein’, waarmee hij bedoelde dat het hart over een eigen neuraal netwerk beschikt. Ik geloof dat die neurologische en fysiologische wetenschap helpt om sceptici de waarde van hartintelligentie te laten begrijpen. Daarnaast helpt het ook om tijdens die trainingen persoonlijke ervaringen te benoemen. Iedereen heeft wel een moment in zijn of haar leven gehad waarop je moest kiezen. Weet je het nog? Je kon niet logisch beredeneren waarom je die ene keuze maakte, maar diep van binnen voelde het als de juiste beslissing. Ook andersom werkt het. Wat was een keuze waarbij je eigenlijk een signaal had gekregen om het niet te doen en waarbij je achteraf denkt ‘had ik maar naar mijn hart geluisterd.
Hartintelligentie is een middel binnen het Hart Leiderschap Model en een manier waarop we ons volledige potentie te benutten. Hoe werkt dat?
Op het moment dat wij emoties ervaren van dankbaarheid, liefde, compassie, waardering, enthousiasme en tevredenheid, wordt ons hart coherent. Dat betekent dat er een harmonieus ritme tussen je hartslagen in is. Dat maakt dat je hart en brein met elkaar harmoniseren, waardoor je je een ander en hoger gedeelte van je brein gaat gebruiken. Wanneer je hart coherent is, kom je in een optimale staat, een high performance staat zou je kunnen zeggen. Op die manier haal je meer uit jezelf dan wanneer je in een staat van incoherentie bent. Hoe doe je dat? Door onszelf de ruimte en tijd te gunnen om bewust onze emoties te reguleren en te kiezen voor emoties als dankbaarheid, waardering, liefde, compassie en op die manier je hart in een coherente staat te brengen.
Worden we niet juist onrustig door alle mogelijkheden en de druk om alles uit het leven te halen wat erin zit?
Die lijn is heel dun. Perfectionisten zullen het maximale uit jezelf halen zien als een wedstrijd. Maar juist dat gevoel van competitie zorgt ervoor dat je hart incoherent wordt en dat je in de overlevingsstand komt. Gedachtes als ‘ben ik wel goed genoeg?’, ‘haal ik wel het beste uit mezelf?’ hebben ook een negatieve impact op die coherente staat van je hart en brein. Wanneer je emoties ervaart zoals angst, frustratie, onzekerheid, zorgen, maar ook gevoelens van competitie, vergelijking of jaloezie brengen je hart in incoherentie. Een belangrijk aspect van hartintelligentie is dat je een dieper bewustzijn beleeft en dat je rust ervaart. Dan krijg je inzichten en komen oplossingen vanzelf naar je toe.
Dat vraagt enerzijds om een hoog bewustzijn en anderzijds om jezelf te trainen om je eigen emoties te reguleren. De kunst om die onrust, angst en onzekerheid te reguleren, noemen we emotionele intelligentie. Hoe groter onze veerkracht om met tegenslagen om te gaan, des te authentieker en creatiever ons oplossend vermogen is. Die bron van veerkracht zit in je hart.
In het boek leg je uit dat er drie verschillende rollen ‘Heart Leaders’ zijn: binnen, voorgrond, en achtergrond. Een leider die op de achtergrond functioneert klinkt tegenstrijdig. Hoe werkt dit?
Bij een leider denken we inderdaad vaak automatisch aan iemand die vooroploopt, alle kennis heeft en de oplossing weet. Vaak voelen leiders ook die druk: ‘ik moet degene zijn die sterk is’, ‘ik moet onafhankelijk zijn’. Het is als leider ook belangrijk dat je een visionair bent en richting kan geven, om daarmee ook vertrouwen en veiligheid te creëren. Belangrijk is om dat wel altijd te doen in contract met de mensen om je heen. Op het moment dat je die verbinding kwijtraakt en ver vooruitloopt op de troepen, dan is het lastig om mensen mee te krijgen. Maar als leider kun je spelen met de rollen of posities die je inneemt.
Tegelijkertijd kan je als Hart Leider op de achtergrond een ondersteunende en faciliterende factor zijn en vertrouwen op de kwaliteiten van anderen. Daarmee nodig je de mensen die je leidt uit om juist op de voorgrond te treden. Hier zie je ook elementen terugkomen van dienend leiderschap, waarbij het gemeenschapsgevoel en de persoonlijke groei van mensen wordt bevorderd. Aan de basis van deze twee uitingen van leiderschap ligt de ‘Heart Leader’ van binnen: je moet verbonden zijn met de krachtige leider in jezelf en gevoelens van zelfliefde, waardering, acceptatie en moed beleven en ervaren wil je optimaal kunnen functioneren in de andere twee leiderschapsrollen.’
Over Fidessa van Rietschoten
Fidessa van Rietschoten is freelance journalist en tekstschrijver. Na haar studies kunstgeschiedenis en erfgoedstudies, liep zij stage bij Het Parool en Residence. Momenteel schrijft zij voor o.a. FD Persoonlijk, Quote en Harper’s Bazaar over kunst en interieur, de werkplek, tijdgeest/generaties en bijzondere ondernemersverhalen.
